سالانه در تهران و دشت‌های آن شاهد فرونشست‌های متعدد زمین هستیم، به‌صورتی‌که در منطقه شهریار روزانه یک میلی‌مترمکعب زمین فرومی‌رود.
فرونشست زمین در تهران و جنوب آن سال‌هاست که دغدغه محیط‌زیستی‌ها و دستگاه‌های مربوط به آن شده است، اما هر کدام از این دستگاه‌ها تنها علت افزایش فرونشست زمین را برداشت‌های بی‌رویه از چشمه‌های زیرزمینی می‌دانند. باوجود اینکه این پدیده در جهان رو به افزایش است، اما در استان تهران به‌خصوص در دشت ورامین و شهریار نسبت به سایر مناطق جهان افزایش دو برابری گزارش شده است، به‌صورتی‌که در منطقه شهریار سالانه ۳۱۰ میلی‌متر زمین فرو می‌رود که طبق برآورد سازمان نقشه‌برداری کشور نرخ فرونشست زمین سالانه در تهران حدود ۱۵۰ میلیون متر مکعب گزارش شده است، به‌طوری‌که افت آب‌های زیرزمینی در دشت ورامین ۸۰ میلیون متر مکعب و ۴۰ میلیون دیگر مربوط به دشت تهران و شهریار است.
علاوه‌بر افت آب‌های زیرزمینی، خشک‌شدن زمین‌های حاصلخیز، ساخت‌وساز، پل‌سازی، سدسازی و همچنین زمین لرزه می‌تواند از دیگر عوامل فرورفت زمین در مناطق مختلف باشد. براساس برآورد‌های سازمان نقشه‌برداری کشور پدیده فرونشست زمین در سال‌های اخیر مربوط به جنوب و جنوب غرب تهران است که از بزرگراه آزادگان آغاز شده و تا مرکز شهر تهران یعنی میدان آزادی گسترش یافته است.
فرونشست زمین علاوه‌بر استان تهران در سایر استان‌های کشور از جمله کرمان، مرکزی و زنجان و ... نیز گزارش شده است، به‌صورتی‌که در سال ۹۸ در زرند کرمان نرخ فرورفت زمین ۱۲۷ میلی‌متر مکعب، سیرجان ۱۱۲ میلی‌متر مکعب، در اراک ۸۰ میلی‌متر مکعب، رفسنجان ۱۸۵ میلی‌متر مکعب و ملایر ۶۷ میلی‌متر مکعب گزارش شده بود.
به گفته سید حسن رضوی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران، در منطقه شهریار استان تهران روزانه یک میلی‌متر زمین فرو می‌رود.
رضوی می‌گوید: در استان تهران حدود ۴ میلیارد متر مکعب آب از چاه‌های زیرزمینی برداشت می‌شود که حدود ۱۰درصد توسط چاه‌های غیرمجاز که شهرداری صاحب آن‌هاست و هیچ نظارتی بر آن‌ها نمی‌شود، برداشت می‌شود.
برهمین‌اساس مریدی، مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست، درباره افزایش فرونشست‌های زمین در مناطق جنوب تهران و برخی از نقاط کشور اظهار کرد: پدیده فرونشست زمین یک پدیده زمان‌بر است که در اثر برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و خالی‌شدن آن‌ها اتفاق می‌افتد. اغلب این پدیده در دشت‌های کشور به‌ویژه در دشت‌هایی که مصرف آب بی‌رویه را در آنجا شاهد هستیم، شکل می‌گیرد. برداشت بی‌رویه آب از اعماق زمین در دشت‌های ورامین منجر شده تا خلل‌وفرج زمین توانایی کشش بار موجود در سطح زمین را نداشته باشد و به‌مرور این خلل‌وفرج در اثر نشست دانه خاک پر شود.
وی با اشاره به اثرات پدیده فرونشست زمین افزود: این پدیده چند اثر مهم دارد که یکی از آن‌ها اثر زیست‌محیطی ازدست‌دادن آبخوان‌های آب‌های زیرزمینی است که دیگر این پدیده غیرقابل بازگشت است. اگر آبخوان‌ها ازبین‌بروند در زمان بارندگی آب‌ها وارد زمین نمی‌شوند و منجر به سیل و روانه‌شدن آب به سطح زمین می‌شود.
مریدی بیان کرد: حفظ دشت‌ها و منابع طبیعی کشور وابسته به آب‌های زیرزمینی است که با نابودی آن‌ها دشت‌ها نیز به مرور ازبین‌می‌روند. نشست زمین علاوه‌بر موارد ذکر شده به ساختار سازه‌ای نیز آسیب وارد می‌کند، به‌طوری‌که لوله‌های زیر زمین ازجمله آب و گاز بر اثر فرونشست ممکن است شکسته شوند.
وی افزود: یکی از راهکار‌های جلوگیری از فرونشست زمین به‌خصوص در دشت‌های ممنوعه که بسیار هم دیر شده مدیریت مصرف آب و تغییر الگوی مصرف است، به‌گونه‌ای که باید الگوی کشت را در مناطق مرکزی کشور تغییر دهیم. البته آموزش‌های لازم در جهت برانگیختن حساسیت جوامع محلی را نداشتیم، چراکه جوامع محلی فکر می‌کنند منابع آب زیرزمینی پایان‌ناپذیر هستند و می‌توانند از آن‌ها به‌طور بی‌رویه برداشت کنند. باید جوامع محلی را به این موضوع حساس کنیم و دانش مردم را در این زمینه افزایش دهیم.
آمایش سرزمین و استقرار صنایع آب‌بر در دشت‌ها از زمان‌های گذشته مطرح بوده که مورد توجه جدی قرار نگرفته است مانند صنایع پتروشیمی، فولاد و صنایع معدنی که فرآوری معدنی انجام می‌دهند و در فلات مرکزی استقرار دارند که باید در کنار دریا مستقر شوند. ۸۰درصد جمعیت جهان عمدتا در کنار دریا‌ها مستقر هستند، اما در ایران این‌گونه نیست، این درحالی است که دریا‌های ایران پتانسیل بسیاری دارند و می‌توانیم به‌صورت شورورزی کشاورزی کنیم.
فرونشست زمین درحال تبدیل‌شدن به یک موضوع امنیتی است، یعنی اگر این موضوع را جدی نگیریم آبخوان‌ها را ازدست خواهیم داد که به‌واسطه آن زیرساخت‌ها نیز نابود می‌شوند و کم‌کم نیز در فلات مرکزی با مشکل آب شرب رو‌به‌رو خواهیم شد.
منبع: ایسنا