این سال‌ها رخداد بلایای طبیعی مانند طوفان، سیلاب، آتش‌سوزی، زمین لرزه، گردباد، ریزگردها، سرمای شدید و... بیشتر از معمول به‌نظر می‌رسد. این بلایا محیط‌زیست و به‌ویژه محصولات کشاورزی را به چالش می‌کشد، از آنجایی‌که کشاورزی به آب‌وهوا، اقلیم و دسترسی آب وابستگی شدیدی دارد، به‌شدت تحت‌تاثیر حوادث و بلایای طبیعی قرار می‌گیرد.
تاثیرات کشاورزی ناشی از حوادث و بلایای طبیعی عمدتا عبارتند از:
- ♦ آلودگی منابع آبی
- ♦ ازبین‌رفتن محصول، گیاه یا دام
- ♦ افزایش آسیب‌پذیری به بیماری
- ♦ و تخریب سیستم‌های آبیاری و سایر زیرساخت‌های کشاورزی.
این موارد می‌تواند اثرات طولانی‌مدت بر محیط‌زیست و کشاورزی از جمله محصولات، رشد پوشش گیاهی و زمین‌های زراعی داشته باشد که نیاز به زمان زیادی برای تکامل مجدد دارند. یادگیری نحوه آمادگی، واکنش و بازیابی از حوادث و بلایای طبیعی، اثرات درازمدت آنها را بر کشاورزی و محیط‌زیست کاهش می‌دهد.
باوجودی‌که حوادث و بلایای طبیعی می‌تواند به تخریب محیط‌زیست و تولیدات کشاورزی منجر شود، این امر عدم آمادگی و واکنش نهادهای مسئول مطابق با قوانین محیط‌زیست و مدیریت بحران در کشور را توجیه نمی‌کند. در ادامه اطلاعاتی که می‌تواند در ارتباط با برنامه‌ریزی و آماده‌سازی، واکنش و بازیابی از انواع بلایای طبیعی استفاده شود، ارائه می‌شود:
بلایای طبیعی
- ♦ سیلاب
- ♦ خشکسالی
- ♦ زمین‌لرزه
- ♦ گرمای شدید
- ♦ طوفان‌ها
- ♦ برف و یخ
- ♦ گردبادها
- ♦ سونامی
- ♦ آتشفشان‌ها
- ♦ آتش‌سوزی‌ها
1- سیلاب
آمادگی برای سیلاب
- ♦ تهیه راهنمای تاب‌آوری در برابر سیلاب، گام نخست برای حمایت از سرمایه‌های حیاتی شما است. که منابع آب آشامیدنی کوچک و بزرگ و نیز فاضلاب‌ها را مورد توجه قرار می‌دهد.
- ♦ فعالیت‌های کلی برای کمک به برنامه‌ریزی امکانات برای وضعیت‌های اضطراری و بلایای طبیعی. انواع ابزار و راهنما برای تاسیسات آب آشامیدنی و فاضلاب برای آمادگی و واکنش.
- ♦ بهبود امنیت و تاب‌آوری زیرساخت‌های آب آشامیدنی و فاضلاب.
در طول سیلاب
نهادهای واکنش محلی و استانی، اولین واکنش‌دهندگان برای مردمی که نگران سیلاب یا تحت‌تاثیر آن هستند، می‌باشند. ستاد مدیریت بحران و دستگاه‌های مختلف خدمات‌رسان عضو این ستاد در شهرستان‌ها مسئول واکنش اولیه هستند.
از تماس با آب سیلاب به دلیل سطح بالقوه آلودگی زیاد این آب‌ها مرتبط با فاضلاب خام و سایر مواد خطرناک یا سمی که ممکن است در آب سیلاب وجود داشته باشد، جلوگیری شود. نهادهای بهداشت و سلامت از تمامی افرادی که در تماس با این آب‌ها هستند درخواست می‌کند که دستورالعمل‌های زیر دنبال شود:
- ♦ از طریق پیام‌رسان‌های رادیویی و تلویزیونی از وضعیت پیشروی سیل مطلع شوید.
- ♦ به دلیل خطر نابهنگام شروع و گسترش سیل از شریان‌های اصلی و فرعی آب مانند رودخانه‌ها، جویبارها، کانال‌های فاضلاب، تنگه‌ها و ... فاصله بگیرید.
- ♦ بهدلیل خطر ازبین‌رفتن تعادل و افتادن در آب سیل، در آب در حال جریان سیل راه نروید.
- ♦ با توجه به خطر تماس با خطوط نیروی برق، تا حد امکان وارد آب سیل نشوید.
- ♦ در صورت گذر به ناچار از آب سیلاب، با استفاده از یک چوبدستی برای حفظ تعادل و بررسی عمق آب در آب سیل حرکت کنید.
- ♦ در مواقع بارش شدید باران و احتمال پخش سیل از سواحل رودخانه‌ها و پل‌های سست روی آنها عبور نکنید.
- ♦ درصورتی‌که منازل شما در معرض سیل است، خیلی سریع به مناطق مرتفع و امن بروید.
- ♦ از تماس مستقیم با آب آلوده سیلاب جلوگیری یا محدود شود، آب سیل، آلوده به روغن، گازوئیل و آب فاضلاب است.
- ♦ دست‌های خود را به‌طور مرتب با صابون بشویید، مخصوصا قبل از نوشیدن و خوردن.
- ♦ اجازه ندهید که بچه‌ها در آب سیل بازی کنند، یا با اسباب‌بازی‌ها و وسایلی که با آب سیل آلوده شده بازی کنند.
- ♦ زخم‌های باز یا برش‌ها و همه علائم بیماری گزارش شود. به واکسیناسیون متداول توجه کنید.
- ♦ سایر ریسک‌های سلامت ناشی از آب‌های سیلاب را پیگیری و مطلع شوید.
بازیابی پس از سیل
هشدار: گازهای خروجی از موتور ژنراتورها سمی و آلاینده است. همیشه ژنراتورها را کاملا دور از درها، پنجره‌ها و دریچه‌ها قرار دهید. هرگز از یک ژنراتور در داخل خانه‌ها، گاراژها، فضاهای خالی تنگ، سایبان‌ها یا مناطق مشابه استفاده نکنید. مونوکسید کربن (CO) مرگبار است، می‌تواند به سرعت تولید شود و به مدت چند ساعت بماند.
- ♦ در فصل سرما، در وقوع سیلاب هرگز خانه خود را با استفاده از «لوازم احتراقی» مانند اجاق گاز، کوره، کوره برقی یا خشک‌کن، گرم نکنید. هرگز بخاری گازی یا لوازم گرمایش دیگر را در یک اتاق بسته یا با دریچه ضعیف و یا جایی‌که کسی خواب است استفاده نکنید.
- ♦ پس از وقوع سیل مراقب گزش مارها و سایر خزندگان در آب سیلاب باشید.
- ♦ به دلیل خطر شیوع بیماری‌های عفونی، مواد غذایی آلوده به آب سیلاب را دور بریزید.
- ♦ گودال‌های ایجاد شده از سیلاب و مانده آب‌های حاصل از آن، شرایط زیستی مطلوبی را برای زندگی حشرات ایجاد می‌کند، برای حفظ سلامت خود بر روی دروپنجره منزل توری نصب کنید.
- ♦ پس از وقوع سیل هم‌چنان از آب آشامیدنی جوشانده تا زمان کسب اطمینان از سلامت آب، استفاده کنید.
- ♦ وسایل و ابزاری که در معرض آب سیلاب بوده است را حتما تمیز و ضدعفونی کنید.
محدودسازی تماس با آب سیلاب
آب سیلاب می‌تواند سطوح بالایی از فاضلاب خام یا سایر مواد خطرناک را به همراه داشته باشد. علائم اولیه از قرارگرفتن در معرض آب سیل آلوده ممکن است شامل ناراحتی معده، مشکلات روده، سردرد و سایر ناراحتی‌های شبیه آنفولانزا باشد. هر کسی که این علائم و دیگر مشکلات را تجربه می‌کند، باید بلافاصله تحت خدمات پزشکی قرار گیرد.
بعد از سیل با سیستم آلوده خانه، چکار باید کرد؟ از سیستم فاضلاب استفاده نکنید تا زمانی که آب در میدان جذب خاک، به کمتر از سطح آب در اطراف خانه برسد. اگر یک کسب‌وکار خانگی یا کوچک دارید و سیستم شما با مواد شیمیایی آلوده شده است، احتیاط‌های بیشتری برای جلوگیری از تماس با آب و یا تنفس بخارها انجام دهید. تمیز کردن مناسب به انواع مواد شیمیایی موجود در فاضلاب بستگی دارد.
حفاظت از کودکان پس از سیل. اطمینان حاصل کنید که کودکان از مواد شیمیایی و بیماری‌ها در آب سیل، محافظت می‌شوند. رفتارهایی مانند قراردادن اشیاء در دهان آنها می‌تواند خطر ابتلای کودک به بیماری را افزایش دهد.
نوشیدن آب و غذا:
اطلاعات جوشاندن آب- برای ازبین‌بردن همه پاتوژن‌های باکتریایی آب، آب در نقطه جوش به مدت یک‌دقیقه کامل بجوشد.
بعد از سیل چه چیزی را در مورد چاه‌های آب خانگی باید انجام داد؟ به دلیل خطر شوک الکتریکی، پمپ را روشن نکنید. تا زمانی‌که آزمایش نشده و اطمینان از سلامت آن حاصل نشده است، از نوشیدن یا شست‌وشو با آب آلوده سیل پرهیز کنید.
کپک
در طول پاکسازی بعد از سیلاب، ممکن است کیفیت هوای داخل محیط کار یا خانه شما نازل‌ترین مشکل شما به‌نظر آید. اگرچه، عدم حذف مواد آلوده یا کاهش رطوبت می‌تواند خطرات سلامت جدی درازمدت را به‌وجود آورد. آب مانده و مواد مرطوب یک فضای پرورشی مطلوب برای میکروارگانیسم‌ها مانند ویروس‌ها، باکتری، و کپک فراهم می‌کند. این عوامل می‌تواند موجب بیماری، تحریک واکنش‌های آلرژیک و ادامه آسیب‌رسانی به مواد حتی مدت‌های طولانی بعد از سیلاب شود.
پاکسازی کپک: کپک می‌تواند موجب مشکلات جدی برای سلامت شود. عامل اصلی برای کنترل کپک، کنترل رطوبت است. بعد از سیلاب، آب تجمع‌یافته خارج و فضای داخل خانه خشک شود. هرچیزی که برای بیش از 48-24 ساعت مرطوب باقی‌مانده را دور یا خارج کنید.
پاکسازی کپک در مدارس و ساختمان‌های تجاری. اطلاعات لازم برای مدیران ساختمان، نگهبانان، و سایر افراد مسئول برای ساختمان‌های تجاری و نگهداری مدارس باید ارائه شود.
در هنگام پاکسازی کپک، باید از ماسک‌های قوی و لباس‌های کاملا پوشیده به‌منظور عدم مواجهه با هوای آلوده، استفاده شود.
مدیریت زباله یا آوار بعد از بلایا
بلایا می‌توانند توده‌هایی از آوار شامل ویرانه‌های ساختمان، خاک و رسوبات، ضایعات سبز (به‌عنوان مثال، درختان و درختچه‌ها)، وسایل افراد، خاکستر و خرده چوب تولید کنند. چگونه یک جامعه بقایا و آوار بلایا را مدیریت می‌کند؟ به آوارهای تولید شده و گزینه‌های مدیریت ضایعات بستگی دارد. دفن یا سوزاندن دیگر قابل‌قبول نیست، بهدلیل عوارض جانبی دود و آتش‌سوزی، و آلودگی بالقوه آب و خاک ناشی از دفن، مگر اینکه مجوزی صادر شود و یا چشم‌پوشی‌هایی صورت گیرد. روش‌های معمول بازیافت و دفع زباله‌های جامد در محل‌های دفن بهداشتی اغلب نمی‌تواند برای آوار و بقایای بلایا استفاده شود، بهدلیل حجم زیاد زباله‌ها و عدم رعایت ظرفیت دفع موجود.
برنامه‌ریزی برای مدیریت زباله‌ها یک اصل است اما اغلب به‌عنوان مولفه‌ای از یک واکنش اضطراری یا حادثه بلایا درنظر گرفته می‌شود.
ازبین‌بردن مانده آب در جایی که حشرات می‌توانند رشد کنند
پس از سیل حشرات به‌سرعت می‌توانند افزایش یابند، بهدلیل دسترسی ناگهانی آب مانده -حتی به‌مقدار بسیار اندک- که برای پرورش به آن نیاز دارند. زهکشی و تخلیه آب‌های سیلاب انجام می‌شود -بدون توجه به اینکه چقدر کوچک باشد- برای کاهش مناطق پرورش حشرات و کمک به کاهش گسترش بیماری‌های ناشی از حشرات.
- خروج مانده آب در جوی‌های باران، لاستیک‌های قدیمی، سطل‌ها، پوشش پلاستیکی، اسباب‌بازی، استخر و یا هر ظرف دیگر.
- تخلیه آب از مواد آسیب‌دیده که معمولا در خارج از منزل نیستند، مانند مبلمان بلااستفاده و دور انداخته در خانه، وسایل خانگی، قفسه‌های کتاب، مصالح ساختمانی، زباله و غیره.
- زهکشی مناطق مرطوب و گودال‌های آب، یا پرکردن آنها با خاک.
2- آتش‌سوزی
آتش‌سوزی‌ها می‌توانند خانه‌ها را خراب کنند و باعث تلفات یا مرگ مردم، گیاهان و حیوانات شوند. یک آتش طبیعی یک آتش برنامه‌ریزی نشده است که در یک منطقه طبیعی مانند جنگل، علفزار و یا چمنزار رخ می‌دهد. آتش‌سوزی‌ها می‌تواند:
- ♦ اغلب توسط انسان‌ها و به‌ندرت توسط عوامل طبیعی مانند بادهای گرم و رعدوبرق در ایران ایجاد می‌شود.
- ♦ منجر به سیل و یا اختلال در حمل‌ونقل، گاز، برق و ارتباطات شود.
- ♦ در هر نقطه، و در هر زمان اتفاق می‌افتد. در دوره‌های با بارش اندک و بادهای شدید، خطر آتش‌سوزی افزایش می‌یابد.
- ♦ هر ساله دولت هزینه‌های زیادی را برای مقابله با این حوادث صرف می‌کند.
اگر شما در معرض خطر آتش‌سوزی هستید، به مناطق ایمن بروید:
- ♦ درصورتی‌که به شما دستور ترک منطقه داده شده، انجام دهید.
- ♦ در فصل‌های بحرانی آتش‌سوزی و در زمان بروز آتش‌سوزی‌ها از منطقه فاصله بگیرد.
- ♦ اگر آتش‌سوزی را مشاهده کردید یا به دام آتش افتادید، با شماره 1504 تماس بگیرید.
- ♦ به اطلاعات اضطراری و هشدارها گوش دهید.
- ♦ از ماسک‌های مناسب برای تنفس استفاده کنید.
آمادگی در برابر آتش‌سوزی
- ♦ فراهم‌سازی سیستم هشدار سریع.
- ♦ برنامه‌های تخلیه جامعه خود را بشناسید و چندین راه را برای ترک منطقه پیدا کنید. مسیرهای تخلیه را رانندگی کنید و مکان‌های سرپناه پیدا کنید. یک برنامه پناه برای حیوانات خانگی و دام داشته باشید.
- ♦ مواد اضطراری، از جمله ماسک‌های فیلتر هوا را جمع‌آوری کنید. به یاد داشته باشید نیازهای خاص هر فرد، از جمله بیماران مبتلا به آسم و داروها را در نظر بگیرید. نیازهای حیوانات خانگی را فراموش نکنید.
- ♦ فضایی را انتخاب کنید که ارتباطی با هوای بیرون نداشته باشد. تمام درها و پنجره‌ها را ببندید. یک پاک‌کننده هوای قابل حمل برای پایین‌نگه‌داشتن سطح آلودگی در محیط داخلی، زمانی‌که شرایط دود وجود دارد.
- ♦ اسناد مهم را در یک محل ضد آتش ایمن نگه دارید. ایجاد نسخه‌های دیجیتال محافظت شده با رمز عبور.
- ♦ از مواد مقاوم در برابر آتش برای ساخت، بازسازی یا تعمیرات استفاده کنید.
- ♦ منابع آب در فضای باز را با یک شیلنگ که می‌تواند به هر منطقه از املاک شما برسد پیدا کنید.
- ♦ یک منطقه مقاوم در برابر آتش ایجاد کنید که از برگ‌ها، بقایا یا مواد قابل اشتعال به میزان حداقل 10 متر از خانه شما فاصله داشته باشد.
- ♦ بررسی پوشش بیمه‌ای، برای اطمینان از اینکه آیا برای جایگزین اموال شما کافی است.
- ♦ توجه به هشدارهای کیفیت هوا.
زنده‌‌ماندن در طول آتش‌سوزی
- ♦ اگر مقامات به شما دستور دهند، بلافاصله محل را تخلیه کنید.
- ♦ اگر به دام افتاده باشید، با 1504 تماس بگیرید و موقعیت خود را اعلان کنید، اما باید بدانید که پاسخ اضطراری ممکن است با تاخیر یا غیرممکن باشد. روشن‌کردن چراغ‌ها برای کمک به جویندگان شما.
- ♦ به سیستم‌های هشدار محلی برای اطلاعات اضطراری و دستورالعمل‌های فعلی گوش دهید.
- ♦ از ماسک برای تنفس در برابر ذرات مضر در هوا استفاده کنید.
- ♦ اگر دستور تخلیه داده نشده اما شرایط دود وجود دارد، داخل یک مکان امن قرار گیرید یا به یک ساختمان عمومی که در آن سطح دود پایین‌تر است، بروید.
- ♦ برای برگشت به محل زندگی خود، منتظر اعلان مسئولان مربوطه باشید تا دریابید که زمان بازگشت امن است و آیا آب برای نوشیدن مفید است.
- ♦ اجتناب از خاکستر داغ، درختان توده‌ای، بقایای ریخته‌گری و زغال‌سنگ زنده. زمین ممکن است شامل اجسام گرم و داغ باشد که می‌تواند شما را سوزاند یا یک آتش دیگر را جرقه بزند. خطرات مربوطه به حیوانات خانگی و دام را در نظر بگیرید.
- ♦ ارسال پیام‌های متنی یا استفاده از رسانه‌های اجتماعی برای دسترسی به خانواده و دوستان. سیستم‌های تلفن اغلب به دنبال یک فاجعه مشغول هستند. فقط در شرایط اضطراری تماس بگیرید.
- ♦ ماسک تنفسی و پارچه‌های مرطوب را ازدست‌ندهید تا تماس با ذرات گردوغبار را به حداقل برسانید.
- ♦ آتش‌سوزی‌ها با تغییر سیمای سرزمین و شرایط زمین به‌طور قابل‌توجه، می‌تواند منجر به افزایش خطر سیل به‌دنبال باران‌های سنگین شود. ریسک سیل تا 5 سال پس از آتش‌سوزی بهدلیل ازبین‌رفتن پوشش گیاهی وجود خواهد داشت.