بیماری هاری به دلایل زیر مورد اهمیت قرار گرفته است:
- میزان کشندگی بالا (صددرصد) به‌طوری که پس از ظهور علائم بالینی چه در انسان و چه در حیوان متاسفانه درمان‌پذیر نبوده و بیمار محکوم به مرگ خواهد بود.
- افزایش روند حیوان‌گزیدگی انسانی که به ناچار سالانه مبالغ زیادی صرف خرید سرم و واکسن ضدهاری جهت درمان پیشگیری مجروحین می‌گردد؛ در مورد واکسن کلا و در مورد سرم بخش اعظم آن از کشورهای خارج خریداری می‌گردد، به‌طوری‌که سالانه حدود 16 میلیارد ریال توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و فقط به خرید فوق اختصاص می‌یابد.
- تلفات و خسارت اقتصادی که بیماری در دام‌ها ایجاد می‌کند.
- ویروس هاری در حرارت 50 درجه سانتی‌گراد در عرض 15 دقیقه و در حرارت 60 درجه سانتی‌گراد در عرض 35 ثانیه و در حرارت 100 درجه سانتی‌گراد در عرض چند ثانیه از بین می‌رود.
- برای ضدعفونی کردن وسایل آلوده کافی است چند دقیقه آنها را جوشاند، فنل، الکل، و فرمل سریعا ویروس را از بین می‌برند.
راه‌های سرایت بیماری هاری:
گازگرفتن: اصلی‌ترین راه؛ (درگربه‌سانان از طریق کشیدن پنجول نیز ممکن است)
پوست: امکان‌پذیر است؛ بیماری هاری از راه پوست سالم قابل سرایت نیست ولی اگر کوچک‌ترین خراش یا زخمی در جلد وجود داشته باشد قابل انتقال خواهد بود.
مخاطات: امکان‌پذیر است؛ بنابراین سگ‌ها و گربه‌های به ظاهر سالم در اواخر دوره کمون بیماری، می‌توانند از طریق لیسیدن لب و چشم و بینی کودکانی که با آنها بازی می‌کنند صاحبان خود را به بیماری هاری مبتلا نمایند.
تنفس: امکان‌پذیر است؛ (خصوصا در غارهایی که خفاش آلوده زندگی می‌کند.)
پیوند اعضاء: دو مورد انتقال در اثر پیوند قرنیه فردی‌که مبتلا به هاری بوده و از قرنیه وی جهت 2 نفر استفاده گردیده است، در سال 1373 در ایران گزارش شده است.
دستگاه گوارش: بعید است؛ ولی حیوانات گوشتخوار ممکن است به ندرت از خوردن لاشه حیوانات تلف شده از بیماری هاری به این بیماری مبتلا شوند. ضمنا بایستی از خوردن گوشت و سایر فرآورده‌های دام‌های مبتلا به هاری خودداری شود.
جفت: بعید نیست.
وسایل آلوده: بعید است. (چون ویروس هاری بی‌هوازی است.)
انسان به انسان: جز در یک مورد بررسی که در سال 1985 در پاکستان به‌عمل آمد مورد دیگری گزارش نشده است. (تعدادی نوزاد که توسط یک نفر ختنه شده بودند به بیماری هاری مبتلا شدند، که معلوم شد شخص ختنه‌کننده مراحل آخر دوره کمون هاری را طی می‌نموده و برطبق عادت سنتی مقداری از بزاق‌اش را در محل ختنه می‌ریخته است.)
- هنگام نگهداری و پرستاری از شخص مبتلا به هاری باید رعایت کلیه جوانب احتیاطی به عمل آمده و ضمن استفاده از وسایل حفاظتی کامل، لوازم و وسایل بیمار با دقت هر چه تمام‌تر ضدعفونی گردد.
- پزشکان موظف‌اند در مورد هر انسفالیت و فلجی با پرسش در مورد حیوان‌گزیدگی بیمار به بیماری هاری نیز توجه نماید.
♦ هاری یکی از بیماری‌های عفونی، خطرناک، شدیدا کشنده مخصوص گوشتخواران اهلی و وحشی بوده و انسان و سایر حیوانات خونگرم پستاندار به‌طور تصادفی به آن مبتلا می‌شوند.
♦ معرفی و شناخت بیماری هاری یکی از مهم‌ترین بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر دارد.
♦ ۲۸ سپتامبر هرسال، به‌عنوان روز جهانی هاری نام‌گذاری شده و این بیماری به‌دلیل میزان کشندگی بالا، افزایش موارد حیوان‌گزیدگی انسانی و تلفات و خسارات اقتصادی زیاد، حائز اهمیت است. بیماری هاری یک بیماری ویروسی قابل پیشگیری در بین پستانداران است که اغلب از طریق گزش حیوان هار منتقل می‌شود.
♦ اکثریت قریب‌به‌اتفاق مراجعه به مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) هرساله به‌خاطر گزش حیوانات وحشی مانند راکون‌ها، راسوها، خفاشها و روباه‌ها گزارش می‌شوند.
♦ ویروس هاری سیستم عصبی مرکزی را آلوده می‌کند و درنهایت باعث بیماری در مغز و مرگ می‌شود.
♦ علائم اولیه ابتلا به هاری در افراد مشابه بیماری‌های بسیاری از جمله: تب، سردرد و ضعف یا ناراحتی عمومی است. با پیشرفت بیماری، علائم خاصی ظاهر می‌شود که ممکن است شامل مواردی نظیر بی‌خوابی، اضطراب، سردرگمی، فلج جزئی یا عمومی، تحریک‌پذیری، توهم، میزان افزایش بزاق، دچار مشکل شدن در عمل بلع و هیدرو فوبیا (ترس از آب) شود. مرگ معمولا در عرض چند روز پس از شروع این علائم رخ می‌دهد.
♦ افزایش آگاهی عموم مردم در پیشگیری از بیماری‌های قابل انتقال بین حیوان و انسان نقش اساسی در سلامت جامعه دارد و کنترل این بیماری‌ها دشوار و مرهون تلاش همه مردم است.
♦ عمده‌ترین راه انتقال بیماری، گزش و یا خراش توسط حیوانات آلوده و مبتلا است.
راه‌های انتقال بیماری هاری:
- تمام گونه‌های پستانداران حساس به عفونت ویروس هاری هستند، اما تنها چندگونه به‌عنوان مخزن برای بیماری مهم هستند.
- در ایالات‌متحده، گونه‌های مجزایی از مخزن ویروس هاری شناسایی شده‌اند به طور مثال در راکون‌ها، راسوها، روباه‌ها و گرگ صحرایی. چندگونه خفاشها هم مخزنی برای گونه‌های ویروس هاری هستند.
- انتقال ویروس هاری معمولا زمانی شروع می‌شود که بزاق آلوده یک میزبان به یک حیوان بدون عفونت منتقل شود.
- شایع‌ترین حالت انتقال ویروس هاری از طریق نیش و ویروس حاوی بزاق میزبان آلوده است.
- انتقال از طریق راه‌های دیگر مانند آلودگی غشاهای مخاطی (چشم‌ها، بینی، دهان)، انتقال آئروسل و پیوندهای قرنیه و ارگان، به‌ندرت ثبت‌شده است.
- در ایران حیوان‌گزیدگی و متعاقب آن انتقال بیماری هاری بیشتر از طریق گزش توسط سگ انجام می‌گیرد.
علائم بیماری
- اولین علائم هاری ممکن است بسیار شبیه به آنفولانزا باشد ازجمله ضعف عمومی یا ناراحتی، تب و یا سردرد.
- این علائم ممکن است چند روز طول بکشد. ممکن است احساس ناراحتی یا احساس خارش یا خارش در محل نیش زدن وجود داشته باشد که در طی روز به علائم اختلال عملکرد مغزی، اضطراب، سردرگمی، تحریک‌پذیری و گیجی در فرد مبتلا می‌انجامد.
- با پیشرفت بیماری، فرد ممکن است دچار کم‌خونی، رفتار غیرطبیعی، توهم و بی‌خوابی شود.
- دوره حاد بیماری معمولا بعد از ۲ تا ۱۰ روز به پایان می‌رسد.
- هنگامی‌که علائم بالینی بیماری هاری ظاهر می‌شود، بیماری تقریبا همیشه مرگبار است و درمان به‌طور معمول حمایتی است.
- پیشگیری از بیماری شامل تزریق هر یک از آنتی‌بادی‌های غیرفعال، از طریق تزریق انسولین گلوبولین انسانی و تزریق واکسن هاری به‌صورت دوره ۳ و یا ۵ دوزی است.
- هنگامی‌که فرد شروع به نشانه‌های بیماری می‌کند، بقاء نادر است.
- تا به امروز کمتر از ۱۰ مورد ثابت‌شده از بقای انسان از هاری‌های بالینی گزارش شده است و تنها دو مورد از آنها سابقه پیشگیری از پیش و پس از مواجهه را نداشته‌اند.
- علائم بیماری در انسان به دو صورت علائم اولیه شامل سرفه، خستگی، تب، سردرد، سوزش در محل گاز گرفتگی، کاهش اشتها، احساس تهوع، درد عضلانی، گلو درد و علایم نهایی که در مرحله حاد بیماری بروز می‌کند شامل اضطراب، رفتارهای خشونت‌آمیز، توهم و افسردگی، ترس از آب (به‌دلیل عدم توانایی بلع)، مشکل در صحبت کردن و تکلم، ناتوانی در بلع، فلج‌شدن فک، حرکت غیرطبیعی عضله دیافراگم، دو بینی، ایست قلبی، مشکلات تنفسی و در نهایت مرگ بیمار است.
- علائم کلی بیماری در حیوان تغییر رفتار است.
بیماری به دوشکل در حیوان دیده می‌شود:
- 1- شکل خشمگین یا دیوانه که در این نوع از بیماری حیوان عصبی شده و به سایر حیوانات حمله می‌کند.
- 2- شکل فلجی که حیوان فلج و آرام شده و معمولا در یک گوشه پناه می‌گیرد.
- ♦ در هر دو صورت حیوان قادر به بلع آب و غذا نیست.
- ♦ سیاست مبارزه با هاری، حذف و یا کاهش موارد هاری انسانی از طریق کنترل هاری در حیوانات اهلی و وحشی و آموزش عمومی جامعه از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه برای مبارزه با بیماری هاری واکسیناسیون است.
- ♦ اگرچه بیماری هاری ۱۰۰ درصد کشنده است، اما ۱۰۰ درصد هم قابل پیشگیری است.
- ♦ هرکسی که توسط یک حیوان وحشی گاز گرفته می‌شود در ابتدا محل گزش را به سرعت با آب و صابون به خوبی بشوید و از پانسمان کردن محل زخم پرهیز کند و در اسرع وقت جهت واکسیناسیون به شبکه‌های بهداشت مراجعه نماید زیرا بدون دریافت واکسن، احتمال زنده ماندن فرد در صورت بروز علائم تقریبا صفر است.
- ♦ درصورت مواجهه با حیوانات وحشی و ولگرد که رفتار غیرعادی مانند ورود به نقاط مسکونی و یا حالت تهاجمی دارند، به هیچ‌وجه به آنها نزدیک نشده و در صورت بروز گزش در انسان و حیوانات اهلی اقدام به واکسیناسیون نمایند.
- ♦ درصورت گزش و جراحت در دام‌های اهلی (گاو، گوسفند و بز) این حیوانات تا مدت 48 ساعت قابل کشتار بوده و گوشت آنها با رعایت ضبط موضع گزش و معاینه در کشتارگاه قابل مصرف است، درغیر این‌صورت دام باید تا شش ماه قرنطینه و در صورت عدم بروز علائم هاری قابل کشتار است.
- ♦ ویروس هاری از طریق بزاق یا سیستم مغزی/ سیستم عصبی انتقال می‌یابد. با تماس با این موارد خاص و بافت‌های خاص، ممکن است به بیماری هاری مبتلا شوید.
- ♦ مهم این است که به یاد داشته باشید که هاری یک‌فوریت پزشکی است اما اضطراری ندارد.
- ♦ تصمیم‌گیری نباید به تعویق بیفتد. بلافاصله بعد از گزش محل زخم را بشویید.
- ♦ یکی از مؤثرترین راه‌های کاهش احتمال عفونت، این است که زخم را کاملا با صابون و آب بشویید.
- ♦ قبل از اینکه برای دریافت مراجعه کنید، ویزیت توسط پزشک را برای توجه به هرگونه آسیب ناشی از حملات حیوانی، مورد توجه قرار دهید.
- ♦ پزشک شما، احتمالا با مشورت بخش بهداشت محلی شما تصمیم خواهد گرفت که آیا شما نیاز به واکسیناسیون ضد هاری دارید یا نه.
- تصمیم‌گیری برای شروع واکسیناسیون هاری ((PEP براساس نوع قرارگرفتن شما و حیواناتی که در معرض آنها هستید و نیز اطلاعات آزمایشگاهی و نظارت بر روی منطقه جغرافیایی که در آن حضور دارید صورت می‌گیرد.
- ♦ واکسن‌های فعلی نسبتا بدون درد هستند و در بازوی شما مانند یک واکسن آنفلوانزا یا واکسن کزاز تزریق می‌شوند. جدا از این اگر زخم‌ها در صورت و نزدیک به مراکز عصبی و یا عمیق بودند به‌جز واکسن هاری نیاز است که در محل گزیدگی سرم ضدهاری نیز تزریق شود.
- ♦ به‌جز واکسن هاری به علت بریدگی و گزش نیاز به تزریق واکسن کزاز نیز وجود دارد و مراقب بهداشتی یا پرستار در بیمارستان باید شما را نسبت به این موضوع آگاه سازد.
- ♦ یکی از نکاتی بسیار ضروری این است که بعد از گزیده شدن یا خراش از پانسمان کردن و بستن محل زخم خودداری نمایید چون ویروس مولد بیماری هاری که از خانواده رابدو ویریده است، در صورت عدم دریافت اکسیژن فعال می‌شود.
به نکات بهداشتی زیر در پیشگیری از هاری نیز توجه داشته باشید:
- ♦ به حیواناتی مانند سگ، گربه و دام‌ها نزدیک نشوید و آنها را تحریک نکنید.
- ♦ درصورت حمله سگ بی‌حرکت بمانید.
- ♦ به کودکان خود آموزش دهید که از نزدیک شدن و تحریک حیوانات به‌‌خصوص سگ‌ها و گربه‌ها خودداری کنند.
- ♦ به کودکان خود آموزش دهید که درصورت ایجاد جراحت توسط حیوانات آن را به شما اطلاع دهند.
- ♦ در صورت گزش محل گزیدگی را با آب و صابون حداقل به مدت 15 دقیقه شست‌وشو دهید.
- ♦ حتی گزش توسط سگ و گربه صاحب‌دار موجب انتقال هاری می‌شود، بنابراین محل گزش را با آب و صابون بشویید و بلافاصله به مرکز بهداشتی مراجعه کنید.
- ♦ درصورت هرگونه جراحت توسط هر پستانداری بلافاصله به نزدیک‌ترین مرکز بهداشتی درمانی مراجعه کنید.
- ♦ درصورت شروع واکسیناسیون هاری پیگیری و تکمیل آن را جدی بگیرید و به مرکز درمان پیشگیری هاری یا هر مرکز بهداشتی درمانی نزدیک منزل خود مراجعه کنید.
- ♦ از نزدیک شدن و تحریک وحوش شامل روباه، شغال و سایر وحوش جدا خودداری کنید.
- ♦ در صورت برخورد با حیوانات به ظاهر مرده، از نزدیک شدن و دست زدن به آنها جدا خودداری کنید.