عضو هیئت‌علمی گروه علوم دریایی و اقیانوس‌شناسی دانشگاه مازندران در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است دریای خزر، روزی به سرنوشت دریاچه ارومیه گرفتار و خشک شود، تصریح کرد: این قیاس خیلی درست نیست، چرا که کاسپین از نظر وسعت دریا و حوزه آبریز حدود ۸۰ برابر از دریاچه ارومیه بزرگ‌تر است پس نوسانات آن هم به نسبت درازمدت تر است.
عبدالعلی موحدنیا با اشاره به بررسی وضعیت زیستمحیطی دریای کاسپین، اظهار کرد:
دریای خزر بزرگ‌ترین دریاچه روی زمین با مساحتی بیش از ۳۷۰ هزار کیلومتر مربع پنج برابر بزرگ‌تر از دومین دریاچه بزرگ کره زمین بوده که از نظر بزرگی و میزان آب از بسیاری از دریاها بزرگ‌تر است. این دریا در میان پنج کشور به‌صورت مشترک قرار گرفته و ۱۳ استان ساحلی در این پنج کشور با جمعیتی حدود ۱۲ میلیون نفر را دربرگرفته که این جمعیت عمدتا در سواحل جنوبی و غربی مستقر هستند.
عضو هیئت‌علمی گروه علوم دریایی و اقیانوس‌شناسی دانشگاه مازندران با بیان اینکه مهم‌ترین فعالیت اقتصادی در دریای کاسپین شیلات و آبزی‌پروری است، خاطرنشان کرد: به‌طورکلی بهره‌وری از منابع زنده دریا، کشتیرانی و حمل‌ونقل دریایی و برداشت نفت و گاز و صنایع پایین‌دستی مرتبط با آن از جمله فعالیت‌ها بوده و با توجه به گستردگی این دریا و میزان بهره‌برداری انجام شده از آن، کشتیرانی و تجارت دریایی در سطح این دریا برقرار است.
موحد نیا با تاکید بر اینکه حمل‌ونقل دریایی بین این دریا و دریاهای آزاد از طریق آبراهه ساخته شده بین دو رود «ولگا» و «دن» برقرار است، گفت: یکی از برترین ویژگی‌های این دریا، این است که به‌واسطه جدایی چند میلیون ساله از دریاها، دارای تنوع‌زیستی ویژه با گونه‌های بومی و خاص در یک منطقه است. براساس منابع و اطلاعات موجود حدود ۴۰۰ گونه از موجودات زنده این دریا، بومی همین منطقه هستند و از جمله گونه‌های ارزشمند و منحصربه‌فرد انواع ماهیان خاویاری، فک کاسپین به‌عنوان تنها پستاندار دریایی و یا ماهی سفید است که وجود اکوسیستم منحصربه‌فرد که مستقیم یا غیرمستقیم در ارتباط با دریا هستند، مانند تالاب‌ها و مصب‌های رودخانه‌ها، خلیج‌های متصل به این دریا و جزیره‌ها و شبه‌جزیره‌ها از پتانسیل‌های قابل‌توجه این دریا است. با توجه به داده‌های موجود می‌دانیم که در طول دوره‌های مختلف زمین‌شناسی، مساحت دریا در بیشترین و کمترین میزان خود بسیار تغییر کرده و حتی تا چند برابر رسیده است اما گاهی به‌اندازه‌ای وسیع بوده که در برخی زمان ها از طریق تنگه‌هایی به دریاچه «آرال» در شرق و دریای «آزفت» در غرب راه داشته است.
وی با اشاره به اینکه در یک قرن اخیر نیز نوسانات سطح دریا وجود داشته و تا سه متر ارتفاع سطح دریا تغییر کرده است، ادامه داد: سطح تراز نسبت به سطح دریای آزاد بین منفی ۲۶ تا منفی ۲۹ متر متغیر بوده از ۴۰ سال پیش به مدت ۱۵ سال، بیش از دو متر از سطح دریا بالاتر آمده و بخش‌های زیادی از سواحل و جزایر از جمله «آشوراده» در دهه‌های ۷۰ هجری شمسی به زیرآب رفته بود و این بالا و پایین آمدن آب دریای خزر طبیعی است. بخش مهمی از این افزایش و کاهش سطح تراز کاسپین در چند دهه اخیر، در کنار تغییرات اقلیمی، به تنظیم ارتباط دریا با خلیج «قره باغلو» در ترکمنستان و احداث سدهای متعدد در رودهای منتهی به این دریا یا منحرف کردن مسیر رودها به سمت دریا برمی‌گردد و این یکی از متغییرهایی است که در سطح دریا اتفاق می‌افتد و بر روی آن موثر است.
امروزه مواردی از جمله صید بی‌رویه، تخریب یا تغییر در زیستگاه‌ها، آلودگی‌های زیستمحیطی و تغییرات آب‌وهوایی نیز، محیط‌زیست و بسیاری از موجودات دریایی را تهدید کرده و انواع آلودگی‌ها در دریا و از حوزه آبریز به‌سمت دریا می‌آید.
وی با بیان اینکه رودخانه‌های متعددی به دریا می‌ریزد که از حوزه‌های آبریزی به اندازه ۳.۵ میلیون کیلومتر مربع جاری هستند، تصریح کرد: این حوزه آبریز مساحت بیش از دو برابر کشور ایران را داشته و این جریان همان‌گونه که عامل تغذیه، ادامه حیات، محل زادو‌ولد و مهاجرت بسیاری از آبزیان با ارزش است به‌دلیل انتقال محتویات آلاینده و تهدیدات مختلف، موجب آسیب به محیط‌زیست و موجودات دریای کاسپین می‌تواند باشد. به‌طورکلی، رشد فزاینده استخراج نفت و گاز به‌ویژه توسط قزاقستان و آذربایجان در ۱۵ سال اخیر، رشد جمعیت انسانی در حاشیه این دریا در چند دهه اخیر و توسعه فعالیت انسانی و حمل‌ونقل دریایی، حوادث طبیعی و غیرطبیعی در دریا، موجب ورود میزان هنگفتی از انواع آلاینده‌ها و زباله‌های شهری و روستایی تا پساب‌های کشاورزی و فاضلاب‌های صنعتی به دریای کاسپین شده است. آلاینده‌ها اثرات متنوعی بر موجودات زنده و محیط‌زیست چه از نظر سرعت و شدت، و چه از نظر ماندگاری و انتقال به سایر سطوح جنبه‌های زیستی و محیطی دارند. با ورود آلاینده‌های شیمیایی و فلزات سنگین به محیط‌های آبی و افزایش آن در آب و رسوبات دریا، میزان آلایندگی این آلاینده‌ها در بدن برخی موجودات زنده مستقیما افزایش می‌یابد و به بدن برخی دیگر مانند انسان‌ها به‌طور غیرمستقیم به‌دلیل تغذیه از موجودات آلوده شده منتقل می‌شود.
عضو هیئت‌علمی گروه علوم دریایی و اقیانوس‌شناسی دانشگاه مازندران با اشاره به اینکه فارغ از مباحث آلایندگی حتی تغییرات کوچک در اکوسیستم ممکن است اثرات جبران‌ناپذیری داشته باشد، اظهار کرد: هر گروه از آبزیان اگر با تهدیدی مواجه شود، علاوه‌براینکه آسیب می‌بیند به بقیه اجزای اکوسیستم هم تعمیم داده می‌شود.
منبع: ایسنا