ریزگرد، میهمان ناخوانده‌ای که همیشه سودای سفر را در سر خود می‌پروراند و بعد از بستن کوله بار سفر، به سوی مناطق مختلف از جمله غرب و جنوب غرب کشور عزیمت می‌کند. اهمیت مقابله بنیادی با بحران ریزگردها در مناطق غرب و جنوب غرب کشور بیش از پیش احساس می‌شود.
ریزگرد به مجموعه متفاوتی از ذرات با اندازه میکرومتری گفته می‌شود که می‌تواند طیفی از ترکیبات کانی تا گازها را در خود جای دهد. در این بین، طوفان‌های ریزگرد نیز که با نام طوفان‌های گردوغبار شناخته می‌شوند، به طوفان‌ها و جریانات بادی اطلاق می‌گردد که حجم فراوانی از ذرات ریز و غبارهای بیابانی را با خود انتقال می‌دهد و پیامدهای زیست‌محیطی، اقتصادی، بهداشتی و اجتماعی گوناگونی را همراه خود دارد.
کانون‌های ریزگرد کجاست؟
مناطق بیابانی، خشک و نیمه‌خشک فاقد پوشش گیاهی و رطوبت سطحی که ذرات غبار را تولید میکنند، کانون‌های گردوغبار نامیده می‌شوند.از مهم‌ترین کانون‌های خارجی می‌توان به صحرای ساهارا در قاره آفریقا، بیابان‌های عربستان سعودی، مناطق بیابانی عراق، سوریه و اردن اشاره کرد.
مناطق خشک و نیمه‌خشک استان خوزستان از کانون‌های نوظهور هستند. از کانون‌های داخلی قدیمی نیز می‌توان از مناطق غبارخیز مرکز کشور و مناطق شرقی نام برد. عمده کانون‌های داخلی استان خوزستان در مناطق کم‌ارتفاع و نزدیک به سطح دریا است و مطالعات فراوانی در شناسایی این کانون‌ها توسط محققین صورت گرفته که اغلب مطالعات با مطالعه سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی جنوب باختری (اهواز) که در سال ۹۴ انجام شد، مشترک است و طی آن ۷ کانون اصلی در استان خوزستان تعیین شد، دو ناحیه شرق اهواز با وسعت ۱۵ هزار هکتار همچنین ناحیه جنوب و جنوب شرق اهواز با مساحتی بیش از ۱۱۲ هزار هکتار به‌عنوان بزرگ‌ترین کانون استان مشخص شدند.
فتحی‌نیا، رئیس اداره محیط‌زیست آبادان گفت: عوامل مختلفی در ایجاد ریزگردها در حوزه شهرستان آبادان وجود دارند، آبادان در مجاورت تالاب بینالمللی شادگان قرار دارد و در سال‌های گذشته به‌دلیل پرآب بودن این تالاب مشکل ریزگردهای محلی را نداشت همچنین این ریزگردها به‌دلیل خشک‌شدن بخشی از تالاب بینالمللی شادگان و در فصل گرما وزش باد رخ می‌دهند. برای کنترل ریزگرد اقداماتی از جمله؛ تامین حقابه تالاب، احداث ایستگاه پمپاژ در کنار کارون توسط محیط‌زیست انجام شد.
مجید حیدری، دکترای تخصصی زمینشناسی اقتصادی و ژئوشیمی از دانشگاه شهیدچمران اهواز گفت: بدون تردید عوامل انسانی مخرب در محیط‌زیست، مهم‌ترین شاخص افزایش طوفان‌های ریزگردی هستند که در این میان می‌توان به عواملی مانند؛ تخریب پوشش گیاهی، اضافه برداشت از منابع زیرزمینی آب، تخریب مراتع با عواملی نظیر احداث راه‌ها، حفاری‌های نفتی و موارد بسیار دیگر اشاره کرد. با توجه به قدمت بسیار طولانی طوفان‌های غباری در تاریخ بشر همواره راهکارهای متفاوتی به‌منظور مقابله با این بحران به‌کار گرفته شده است، مالچ‌پاشی، احیای تالاب‌ها، کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی، به رسمیت شناختن عدم تجاوز به حریم مراتع و زیست‌بوم‌های حساس و احیای پوشش گیاهی مناطق خشک و نیمه خشک، از مهم‌ترین راه‌های کنترل گرد و غبار هستند.
او با اشاره به اهمیت بحران ریزگردها در کشور به‌ویژه در خوزستان خاطر نشان کرد: پژوهش‌های بسیاری در زمینه شناخت عوامل ایجاد ریزگردها، بنیان‌شناسی ریزگردها، پیامدهای این طوفان‌ها انجام گرفته است اما واقعیت این است که فقط در موارد معدودی اقداماتی مانند برخی پروژه‌های آبرسانی و احیای زیست‌بوم‌ها در برخی مناطق اقدام اساسی و تاثیرگذار در استان خوزستان در زمینه مهار کانون‌های داخلی صورت گرفته است.
عوامل تشدیدکننده ریزگردها
جاسم میاحی، کارشناس ارشد زمینشناسی زیست‌محیطی از دانشگاه شهید چمران اهواز، گفت: در دو دهه اخیر میزان بارش و آورد آبی استان خوزستان به‌شدت کاهش پیدا کرده است، این امر موجب افزایش فرسایش خاک و ناپایداری پوشش گیاهی بوده است، علاوه‌براین دخالت و تصرف انسان مزیدی بر این عامل می‌باشد. با شدت‌گرفتن پدیده ریزگردها در استان خوزستان و بروز مشکلات فراوان، دولت با تخصیص بودجه‌ای جداگانه برای مقابله با کانون‌های ریزگرد موافقت کرد.
او عنوان کرد: اغلب محققان و جامعه علمی تنها راهکار مناسب برای کنترل این کانون‌ها را تامین آب جهت جلوگیری از فرسایش خاک و تشدید این کانون‌ها می‌دانند که به شکرانه بارندگی دو سال اخیر و همچنین سیل سال گذشته با انحراف این سیل به کانون‌های ناحیه هویزه و خرمشهر سبب گردید این کانون‌ها تا مدتی خنثی شوند.
تاثیرات ریزگرد بر انسان و محیط‌زیست
بحران طوفان‌های غباری و ریزگردها پیامدهای بسیار وسیع‌تر و عمیق‌تری از تصورات معمول عامه مردم درپی دارند. مطالعات مختلف تایید میکنند تداوم وقوع ریزگردها می‌تواند افزون بر پیامدهای اقتصادی، آسیب جدی به زیرساخت‌های عمومی و صنعتی، افزایش هزینه خدمات عمومی و صنعتی، افزایش هزینه خدمات عمومی نظیر آب و برق همچنین تاثیرات جبران‌ناپذیری بر انسان و محیط‌زیست برجای گذارد.
کاهش نرخ بارش، تغییراقلیم، آسیب به زیست‌بوم ها نظیرتالاب‌ها و برهم‌زدن تعادل زیست‌محیطی مناطق غبارپذیر از پیامدهای بارز به‌شمار می‌روند. وقوع این طوفان‌ها نیز در جوامع انسانی آسیب‌های بهداشتی عظیمی نظیر مشکلات تنفسی، بیماری‌های پوستی، عوارض ریوی جبران‌ناپذیر، اختلالات ژنتیکی را به‌دنبال خواهند داشت که در بلند‌مدت می‌توانند هزاران میلیارد ریال هزینه درمانی را متوجه کشور سازند.
منبع: خبرآنلاین