خطر نابودی برای مرجان‌ها

صمد حمزه‌ئی، رییس مرکز اقیانوس‌شناسی بندرعباس اظهار داشت: دریا ثروتی بین نسلی بوده که گذشتگان با استفاده درست و به اندازه نیاز، آن را حفظ کرده‌اند و ما نیز بایستی با بهره‌برداری صحیح و در مسیر توسعه پایدار این ثروت را برای بهره نسل‌های آینده محفوظ نگه داریم.

وی اضافه کرد: در اطراف جزیره‌های مانند کیش، قشم و لارک اکوسیستم‌های مرجانی خوبی وجود داشته که بخش عمده آن‌ها ازبین‌رفته‌اند. مرجان‌های خلیج‌فارس به‌دلایل مختلف از جمله آلایندگی، گرمایش زمین و عوامل انسانی در خطر نابودی قرار دارند و براساس برخی برآوردها تا ۹۰درصد این مرجان‌ها ازبین‌رفته‌اند. فشار بیش‌ازحد به اکوسیستم‌های دریایی موجب تخریب آن‌ها شده و نتایج نامطلوبی درپی خواهد داشت.

رییس مرکز اقیانوس‌شناسی بندرعباس یادآور شد: مرجان‌های خلیج فارس یکی از اکوسیستم‌های حساس و در معرض خطر هستند که عوامل متعددی موجب تخریب آن‌ها می‌شود، یکی از این عوامل گرمایش کره زمین است. درحال‌حاضر مرجان‌ها در آستانه تحمل گرما و شوری قرار داشته و تحمل گرما و شوری بیشتر آب را ندارند. مرجان‌های اقیانوسی در دمای ۲۴ - ۲۵ درجه سانتیگراد رشد کرده‌اند اما مرجان‌های خلیج‌فارس در دمای ۳۳ -۳۴ درجه رشد کرده و خود را با محیط تطبیق داده‌اند و تحمل دمای بالاتر را ندارند.

به گفته رییس مرکز اقیانوس‌شناسی بندرعباس، مساله مهم دیگر اسیدی‌شدن دریا و وجود آلودگی‌هاست که تاثیر نامطلوب خود را بر اکوسیستم مرجان‌ها دارد.

حمزه‌ئی اشاره کرد: مرجان‌ها در عمق قابل دسترس و محدوده خاصی از ساحل رشد می‌کنند که همین مساله آن‌ها را در دسترس انسان قرار داده است و برخی افراد این آب سنگ‌ها را به‌خاطر زیبایی و یا استفاده در آکواریم از بستر محیط طبیعی خود جدا می‌کنند. برخی افراد هم مرجان‌ها را از محل شکل‌گیری طبیعی جدا کرده و به‌عنوان یک صنایع‌دستی با خود به شهرستان‌ها می‌برند، بی‌آنکه متوجه باشند این آب سنگ‌ها بسیار حساس بوده و بخش زیادی از آن در طول مسیر نابود می‌شود.

همچنین پژوهشگر و محقق آبسنگ‌های مرجانی با بیان اینکه وضعیت آبسنگ‌های مرجانی خلیج‌فارس در آب‌های ایران چندان مساعد نیست، گفت: برای حفاظت و مطلع‌بودن از وضعیت آبسنگ‌های مرجانی در آب‌های ایرانی خلیج‌فارس و دریای عمان، تهیه نقشه پراکندگی آن‌ها الزامی است.

حمید رضایی در کارگاه «مرجان‌های خلیج‌فارس و دریای عمان» که به‌صورت وبینار در پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی برگزار شد، به سخنرانی با موضوع «ارزیابی صخره‌های مرجانی در غرب اقیانوس هند با تاکید بر خلیج‌فارس و خلیج عمان» پرداخت و افزود:

چند سالی است که در جزایر ایرانی خلیج‌فارس درحال مطالعه وضعیت آبسنگ‌های مرجانی هستم که در این مدت موفق به تهیه نقشه آبسنگ‌های مرجانی در برخی جزایر مانند لارک، کیش، هنگام، شیدور و بنی فارور شدیم. این نقشه‌ها باید به‌طور مداوم به‌روز شوند، با شرایطی که آبسنگ‌های مرجانی ما دارند داشتن یک نقشه کامل برای تمام جزایر ایرانی خلیج‌فارس الزامی است.

این پژوهشگر ادامه داد: به‌عنوان‌ مثال اولین جزیره حفاظت‌شده در خلیج‌فارس شیدور است که نقشه‌های ۱۰ سال پیش آن موجود است که بر اساس آن جمعیت آبسنگ‌های مرجانی حدود ۱۰درصد بود که نقشه یک سال و نیم پیش آن نیز وجود دارد که نشان می‌دهد جمعیت آبسنگ‌ها به چهاردرصد رسیده است، البته بیشتر آن‌ها مرجان‌های سخت هستند. چون مرجان‌های نرم نیز داریم که ساختارشان با مرجان‌های سخت متفاوت است.

رضایی درباره سفیدشدگی مرجان‌ها گفت: معمولا در ساختار آهکی مرجان‌ها تک سلولی زندگی می‌کند که موجب رنگ دادن به مرجان‌ها می‌شود زمانی‌که دمای آب بالا می‌رود این سلول‌ها از مرجان‌ها جدا می‌شوند و این مساله موجب سفید شدگی آن‌ها می‌شود ، اگر این دورماندن بیشتر از دو ماه طول بکشد دیگر آن مرجان به‌طورکامل می‌میرد و ازبین‌می‌رود. البته یک نوع مرجان به‌عنوان مرجان‌های نرم نیز وجود دارد که نسبت به مرجان‌های سخت کمتر در معرض سفیدشدگی قرار دارد چون هم در اعماق بیشتری نسبت به مرجان‌های سخت زندگی می‌کند و هم اینکه آن تک سلول را ندارد‌، البته برخی این تک سلول را دارند اما چون در اعماق بیشتر که آب سردتر است زندگی می‌کنند کمتر سفید می‌شوند. درواقع مرجان‌های سخت به‌ویژه یک نوع آن به‌عنوان شاخه گوزنی آسیب‌پذیرترند.

رضایی به عوامل تخریب آبسنگ‌های مرجانی اشاره کرد و گفت: در تخریب مرجان‌ها عوامل انسانی و طبیعی دخیل هستند، عوامل انسانی مانند ساخت‌وساز، غواصی توسط گردشگران، نشت نفت، ورود فاضلاب، دزدی مرجان‌ها برای فروش و تورهای ماهیگیری چندین کیلومتری و عوامل طبیعی مانند شکوفایی جلبکی و گرم‌شدن آب دریا است که باید همه آن‌ها را تا حد امکان کاهش داد. البته بروز برخی توفان‌ها نیز به مرجان‌ها آسیب می‌زند، مثلا توفان گونو در دریای عمان مرجان‌ها را می‌شکند، یا بادهای مانسون رسوب دریا را زیاد می‌کند و شوری آب دریا را پایین می‌آورد، همچنین یک نوع مرجان با نام شاه‌خواری وجود دارد که مرجان‌ها را می‌خورد.

وی تاکید کرد: مشکل ما این است که مطالعات دقیقی در زمینه مرجان‌ها صورت نگرفته تا بدانیم چند درصد مرجان‌های ما سفید شده‌اند، البته سفیدشدگی در هر سال متفاوت است مثلا سال ۱۹۹۶ و ۱۹۹۸ که دمای آب خلیج‌فارس افزایش یافته بود مرجان‌های زیادی سفید شده بودند یا در کیش در سال ۱۳۸۷ مرجان‌ها سفید شده بودند، درواقع مکان‌هایی که شیب ساحل در آن کم و تابش نور بیشتر است مرجان‌ها بیشتر آسیب می‌بینند مانند جزیره کیش و هندورابی اما مکان‌هایی که شیب ساحل بیشتر و عمیق‌تر است مانند جزیره فارور مرجان‌ها کمتر آسیب می‌بینند چون کمتر تحت‌تاثیر نور آفتاب قرار می‌گیرند. البته در جزیره کیش که مدام پایش می‌کنیم حدود چهار سال پیش ۴۰ تا ۴۲درصد مرجان‌ها سفید شده بودند.

به‌طورکلی در خلیج‌فارس ۱۰۵ گونه مرجان شناسایی شده که حدود ۶۸ گونه آن در آب‌های ما وجود دارد البته هر چه بیشتر به زیر آب فرو برویم می‌توانیم مرجان‌های بیشتری را شناسایی کنیم. در راستای حفاظت از مرجان‌ها این مساله که چگونه می‌شود نهادهای مختلف را برای حفاظت از مرجان‌ها کنار هم قرار داد بسیار مهم است، درواقع حیات آبسنگ‌های مرجانی در گرو حمایت نهادهای مرتبط از جمله سازمان حفاظت محیط‌زیست، پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی و کشتیرانی است و برای حفاظت از این گونه‌های ارزشمند دریایی باید همه دستگاه‌های مرتبط در این زمینه کنار هم قرار گیرند تا از امکانات همدیگر استفاده کنند، قطعا جمع‌کردن آن‌ها در کنار هم مشکل است اما باید با برنامه‌ریزی آن‌ها را کنار هم قرار داد. برای حفاظت نباید حتما بودجه‌های میلیونی داشت بلکه می‌توان با استفاده از امکانات دستگاه‌های مختلف کار حفاظت را انجام داد چون مراقبت از آبسنگ‌های مرجانی مساوی با توسعه گردشگری است که درآمد خوبی برای کشور دارد.

منبع: ایرنا