دریا در طول تاریخ حیات بشر همواره جایگاه تامین مایحتاج و مسیر حرکت و جابهجایی بوده است. گستردگی و بیکرانگی دریاها سبب پدید آمدن تصورات ذهنی و برداشتهایی شده است که با واقعیت تناسب و هماهنگی ندارد. تا مدتها، بشر در این تصور به سر میبرد که گستردگی دریاها و اقیانوسها به اندازهای است که میتوان از آلوده شدن آن توسط فعالیتهای بشر چشم پوشید، اما امروزه بر همگان روشن شده است که آلودگی آب دریا -چه مستقیم و چه غیرمستقیم- چنان بر زندگی و سلامت انسانها اثر گذار است که مبارزه با منابع آلاینده و برطرف کردن آلودگیهای جدیتر از قبل مطرح است.
پسـابهـاي صنعتي، زبالههاي شهري، آب توازن و شستوشوي كشتيها، نشـت مواد نفتي ناشي از حوادث مربوط به نفتكشها و سـكوهاي نفتـي، زبالـههـاي اتمـي، عوامل طبيعي نظير توفانها، گردوغبار، آتشفشانها و... از جمله عوامل آلودهکننده محیط دریا و آبی هستند که در این میان، آلودگیهای مواد نفتی و مشتقات آن تاثیر منفی جدی بر منابع طبیعی گذاشته و ضمن از بین بردن زیستبوم و جانداران دریایی، سبب بروز بیماریهای مهلک و عوارض ژنتیکی در انسان و دیگر جانداران میشود.
کشتی و کشتیرانی از صنایع وابسته به دریا است که در حالی که بیشترین سود اقتصادی را نصیب بشر میکند، بیشترین نقش تخریبی را برای زیستبومها و آلودگی دریاها داشته است. انتقال نیمی از نفت خام تولید شده در جهان توسط تانکرها و نفتکشها است. این نفتکشها پس از تخلیه نفتخام، مخازن خود را با آب دریا پر میکنند تا در طول سفر بازگشت، تعادل کشتی حفظ و به سلامت به نقطه بارگیری بازگردد. برای بارگیری مجدد نفت خام، این آبها به دریا تخلیه شده و همراه با خود مقادیر قابل توجهی از مواد نفتی را به دریا وارد میکند. به عنوان نمونه، پس از تخلیه نفت یک تانکر 200 هزار تنی، حدود 800 تن نفت خام و مواد نفتی به دیواره تانکر چسبیده که همراه با آب توازن به دریا ریخته میشود. علاوه بر این، آلودگی عبور کشتیها و نفتکشهای غولپیکر سبب تخریب فیزیکی زیستبومهای موجود در آبهای کمعمق (همانند خلیج فارس) و کاهش تعداد آبزیان و کاهش تولید مواد غذایی موردنیاز بشر میشود.
کشتیها در صورت بروز سانحه و یا به صورت ادواری نیاز به تعمیر و نگهداری دارند. حوضچههای تعمیر به طور معمول برای سـرويس، تعميرات، پاكيزگي بدنه و مواردی از این قبیل مورد استفاده قرار میگیرند. برای جلوگیری از بروز سانحه و انفجار در حوضچهها باید تمامی نفت موجود در مخازن و نیز سوخت کشتی به طور کامل تخلیه شود. این فرایند همواره با نشت و ورود نفت و مواد نفتی به درون حوضچهها و در نهایت درون دریا همراه است. اگر مواد شوینده، ضدجلبک، ضدخوردگی و رنگبر را هم به مجموعه نفت و سوخت نشت پیدا کرده، اضافه کنیم، آلایندهسازی این حوضچهها بیش از پیش آشکار میشود.
در پایانههای دریایی حوادث ناشی از خطاهای انسانی و بروز اختلال و نقص فنی در خطوط لوله از اجزای همیشگی فرآیند بارگیری و تخلیه تانکرها و نفتکشها است. هرچند با مراقبت و نظارت کافی میتوان از بروز چنین حوادیث جلوگیری کرد و آن را به حداقل کاهش داد، اما همچنان مقادیری آلودگی را به دریا منتقل میکنند.
برخورد تانکرهای نفت با سایر کشتیها و یا بروز آتشسوزی در نفتکشها هر ساله باعث بروز فجایع زیستمحیطی گستردهای میشود. در صورتی که نفت موجود در نفتکش به سرعت تخلیه و به تانکری دیگر منتقل نشود، لکههای نفتی بزرگی روی سطح آب پدید میآید. چنین لکههایی با مسموم ساختن آبهای زیر خود، حیات جانداران دریایی را تهدید میکنند. در صورت نزدیک بودن محل حادثه به ساحل، پوشیدگی سواحل با لایهای غلیظ از نفت و مواد نفتی محتمل قوی است.
بروز چنین پدیدههایی علاوه بر تخریب و از بین بردن تدریجی حیات منطقه و زندگی جانداران، گریبان آدمیان را نیز خواهد گرفت. با توجه به اینکه قدرت خودپالایندگی دریاها توان کافی برای حذف آلودگی و پاکسازی خود را ندارد باید از روشهای مناسب برای حذف هرچه بیشتر آلودگی استفاده کرد؛ استفاده از میکروارگانیسمها برای مصرف نفت و مواد نفتی و حذف آنها از طبیعت از روشهای نوینی است که توسط کارشناسان پیشنهاد شده است. با استفاده از این روش میتوان نسبت به بهترین شکل و با شرایط قابل تحمل در محیط زیست به مقابله با آلایندهها و پاکسازی محیط اقدام کرد.
تانکرهای آتش گرفته و آلودگی نفتی حاصل از آنها
نهنگ کشته شده بر اثر آلودگی نفتی نفتکشها
مرگ آبزیان بر اثر آلودگی نفتی
آلودگی دریا بر اثر تخلیه آب توازن تانکرها
لکههای نفتی حاصل از نشت از تانکر