سوانح و بلایای زیستی
بلایای زیستی باعث ایجاد فرآیند یا پدیده با منشاء آلی یا حمل و انتقال از طریق ارگانیسم‌های زیستی می‌شود. این بلایا شامل قرارگرفتن در معرض میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا، سموم و مواد زیستی فعال است که می‌تواند منجر به ازدستدادن زندگی، آسیب، بیماری یا دیگر اثرات سلامتی، صدمه به دارایی، ازدستدادن معیشت و خدمات، اختلال اجتماعی و اقتصادی یا آسیب محیط زیستی شود. نمونه‌هایی از سوانح و بلایای زیستی عبارتند از: شیوع بیماری‌های همه‌گیر، بیماری‌های گونه‌های گیاهی، بیماری‌های گونه‌های جانوری، شیوع بیماری‌های مشترک انسان و دام، هجوم حشرات، هجوم حیوانات وحشی، هجوم گونه‌های گیاهی انگلی، انتشار ویروس‌ها و میکروب‌ها، آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع و ....
به‌طورکلی بیماری‌های ناشی از بلایای زیستی می‌تواند به دو شکل زیر نمایان شود:
- همه‌گیری/اپیدمی (Epidemic) که در یک زمان به‌طور نامتناسبی تعداد زیادی از افراد در یک جمعیت، جامعه یا منطقه را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، نمونه‌هایی همچون بیماری وبا، طاعون، بیماری‌های ویروسی مانند التهاب مغز و ... و انواع سندرم‌هااز این قبیل‌اند.
- جهانگیری/پاندمی (Pandemic) بیماری‌ها و آلودگی‌های همه‌گیری که در سرتاسر یک منطقه بزرگ، یک قاره، یا حتی جهان انتشار یافته و یا درحال‌ظهور است. به‌عنوان‌مثال آنفولانزای خوکی.
بایدها و نبایدها
قبل از بلایا
الف. تهیه طرح برای برنامه بلایای بیولوژیکی خانواده‌ها
ب. آمادگی با حصول اطمینان از اقدامات پیشگیرانه:
(a) پاکیزگی شخصی- حمام روزانه، ناخن‌ها خیلی بلند نباشد و لباس پاکیزه بپوشید.
(b) بهداشت دست (شستن دست‌ها با صابون و آب قبل از آماده کردن یا خوردن غذا، بعد از دستشویی، سرفه یا عطسه)
مراحل شستن دست‌ها:
گام 1: شستن کف دست و انگشتان گام 2: شستن پشت دست‌ها گام 3: شستن انگشت‌ها و بند انگشت‌ها
گام 4: شستن شست گام 5: شستن نوک انگشتان گام 6: شستن مچ دست
(c) خوردن غذای مغذی و متعادل
(d)وضعیت ایمنی باید به روز شود
(e) جلوگیری از ازدحام بیش‌از‌حد
(f) تهویه خوب
(g) محافظت در برابر آب و هوای گرم و سرد
(h) آموزش بهداشت
(i) نظارت.
پ. دريافت آموزش کمک اوليه و احیای قلبی و ريوی .)CPR(
ت. تصویب یک طرح بیمه درمانی.
A. گروه بیماری‌های اسهالی از جمله وبا
بایدها
1. بهداشت دست
2. استفاده از آب آشامیدنی از منابع ایمن یا آب ضدعفونی شده. اضافه کردن پودر سفیدکننده به تمام چاه‌های موجود در منطقه در فواصل منظم.
3. در شرایط اضطراری آب آشامیدنی جوشیده استفاده شود، که حداقل 15 دقیقه جوشیده و همان روز آن را مصرف کنید.
4. میزان ذخیره مخزن آب را افزایش دهید.
5. غذا به‌خصوص گوشت، مرغ، تخم‌مرغ و غذاهای دریایی را به‌طور کامل بپذید و آن را درحالی‌که هنوز گرم است بخورید.
6. اطمینان حاصل کنید که گوشت و مرغ پخته شده سالم است و هیچ بخشی از گوشت تغییر رنگ نداده یا بوی نامطبوع ندارد، و در مورد تخم‌مرغ پوسته آنها ترک خورده نیست.
7. اگر غذا بلافاصله خورده نشود، قبل از مصرف دوباره حرارت داده شود تا کاملا داغ شود.
8. مواد غذایی را کاملا بپوشانید.
9. مصرف مایعات را به محض شروع اسهال از طریق نوشیدن ORS یا آماده‌سازی خانگی آن با 5 گرم (1 قاشق چای‌خوری) نمک و 20 گرم (4 قاشق چای‌خوری) شکر در یک لیتر آب آشامیدنی افزایش دهید.
10. تشویق به خوردن موز که پتاسیم را فراهم می‌کند.
11. به غذادادن بچه‌ها وقتی آنها بیمار هستند ادامه دهید و در صورت وجود نوزاد شیرخوار، تغذیه با شیر مادر را ادامه دهید.
12. در موارد زیر در ارتباط با موارد اسهال به نزدیک‌ترین مرکز بهداشت مراجعه کنید: کودک تحریک‌ذیر، بی‌قرار یا مضطرب یا بیهوش است: خوردن یا نوشیدن ضعیف؛ کودک علائم تشنگی دارد؛ کودک تب دارد و یا خون در مدفوع دیده شده است.
نبایدها
1. از منابع ناسالم آب ننوشید.
2. غذای پخته نشده مصرف نکنید، مگر اینکه دارای پوشش یا پوسته باشد.
3. غذای پخته شده را در دمای اتاق بیشتر از 2 ساعت نگه ندارید.
4. میوه‌های بریده شده را از فروشندگان مصرف نکنید.
5. از فضای باز به‌عنوان دستشویی استفاده نکنید.
6. امکان دسترسی به موش‌ها و حشرات خانگی را در محل خود ندهید.
B. گروه بیماری‌های تنفسی مانند سل، آنفولانزا، آبله مرغان، مننژیت
بایدها و نبایدها
1.از تماس نزدیک با افراد مبتلا به بیماری تنفسی اجتناب کنید.
2. بیمار باید در خانه بماند و از رفتن به اجتماع، مدرسه/اداره، مکان‌های عمومی حداقل 24 ساعت پس از رفع علائم جلوگیری کند.
3. افراد بیمار در منزل باید فاصله را از دیگران حفظ کنند.
4. رعایت بهداشت دهان و دندان/ آداب سرفه:
(الف) در صورت سرفه یا عطسه‌کردن بینی، بینی/دهان را با دستمال بپوشاند و پس از استفاده از دستمال آن را در سطل زباله دفع کند.
(ب) انجام بهداشت دست (به‌عنوان مثال، شستشوی مکرر دست‌ها با صابون و آب، مالیدن الکل یا شستشوی دست با مایع ضدعفونی‌کننده) و کاملا با استفاده از دستمال/ کاغذ یا حوله یکبار مصرف آنها را خشک کند، به‌ویژه پس از تماس با ترشحات تنفسی و آلودگی‌ها.
5. ماسک جراحی سه‌لایه استاندارد و تایید شده باید در موارد احتمالی/ مشکوک/تایید شده از آنفلوانزا استفاده شود یا توسط مراقبت‌کننده در مراقبت خانگی و تماس خانواده نزدیک در منزل استفاده شود.
6. خواب زیاد داشته باشید، فعالیت جسمانی کافی داشته باشید، استرس خود را کنترل کنید، مقدار زیادی مایعات بنوشید و غذای مغذی بخورید.
7. از سیگار کشیدن اجتناب کنید.
8. افرادی که تنفس دشوار یا تنگی نفس دارند باید به مراقبت پزشکی فوری مراجعه کنند و به بیمارستان نزدیک گزارش دهند.
9. اگر افراد بیمار باید وارد جامعه شوند (به‌عنوان مثال، به دنبال مراقبت‌های پزشکی)، باید با ماسک صورت را پوشانند یا از دستمال در زمان سرفه و عطسه استفاده کنند تا خطر ابتلا به عفونت را در جامعه کاهش دهند.
10. وضعیت ایمنی باید به مانند برنامه ملی ایمن‌سازی جهانی به روز باشد.
بیماری‌های ناشی از حیوان‌گزیدگی مانند مالاریا، تب دنگ[1]، فیلاریاز[2]، چیکونگونیا[3]
بایدها
1. لباس‌هایی که دست‌ها و پاها را می‌پوشاند بپوشید.
2. از جمع‌آوری آب در زمین یا سایر مکان‌ها برای جلوگیری از پرورش مالاریا، اجتناب کنید.
3. آب موجود در مخازن را حداقل هفته‌ای یکبار تخلیه کنید.
4. آب موجود در دستگاه‌های سردکننده (کولرها) را تخلیه کنید.
5. از تورهای پشه‌بند ترجیا تورهایی که آغشته به حشره‌کش هستند.
6. از دفع کننده حشرات در زمان خواب استفاده کنید.
7. در موارد خارش، سوزش روانی یا ناخودآگاه از مشاوره پزشکی استفاده کنید.
نبایدها
- بچه‌ها را به پوشیدن لباس‌های کوتاه تشویق نکنید.
- اجازه انباشت طولانی آب در یکجا را ندهید.
- اجازه انباشت اجزای غیرقابل استفاده و دور ریختنی مانند تایرها، لوله‌ها، قوطی‌های کنسروهای خالی، سایر اقلام خانگی که امکان تجمع آب را فراهم می‌کنند، را ندهید.
- در دریاچه‌های روستایی استحمام نکنید و حتی به دام خود نیز چنین اجازه‌ای ندهید.
[1] تب دانگ (تب دنگی) یک بیماری منتقله از طریق گزش پشه است که در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان رخ می‌دهد. فرم خفیف بیماری تب دانگ باعث بروز علائمی مانند تب بالا، بثورات پوستی و درد عضلانی و مفصلی در فرد مبتلای به این بیماری می‌شود.
[2] فیلاریاز یک بیمار گرمسیری است که بیش از ۱۲۰ میلیون نفر را در سراسر جهان درگیر کرده، و یکی بیماری‌هایی است که توسط پشه‌ها به وجود می‌آید و بدن را پر از کرم های فیلاریایی می‌کند.
[3] چیکونگونیا بیماری عفونت ناشی از ویروس چیکونگونیا است که از طریق پشه به افراد منتقل می‌شود.