علی‌رغم تصورات عموم که رویشگاه گل سوسن چلچراغ در داماش استان گیلان است، اخیرا محققان حوزه تنوع زیستی کشور رویشگاه جدیدی از این گونه گل کمیاب در دنیا را در ارتفاعات «دو هزار» تنکابن شناسایی کردند. از اوایل خرداد «سوسن چلچراغ» این عروس سربه‌زیر طبیعت زیبای داماش، دامن چاک چاکش را این‌سو و آن‌سو می‌کشاند و تماشاگران را به دیدن زیبایی‌های خود دعوت می‌کند. برخی براین باورند که زیبایی این گل به چلچراغ می‌ماند و می‌گویند پرچم‌های سرخ «سوسن چلچراغ» دارای مواد فلوئورسانس است و از این‌رو در شب نورافشانی می‌کند. اما این گل امروز روزگار خوشی ندارد و نفس‌های بقای آن به شماره افتاده است؛ چراکه به‌دلیل زینتی بودن و برداشت بی‌رویه، گونه این گل درحال انقراض است و تاکنون تلاش همه‌کسانی که خواسته‌اند آن را در مکان‌های دیگر پرورش دهند، بیهوده مانده‌است. ضمن آن‌که این گل «تکثیر گریز» است و علاقه‌ای به ازدیاد و تولید مثل ندارد و همین امر باعث شد تا هر روز بیش از پیش در معرض انقراض قرار گیرد.
این گیاه که نادرترین گونه سوسن به‌شمار می‌رود، در نواحی بسیار محدودی از استان‌های «اردبیل»، «مازندران» و «گیلان» می‌روید و گفته می‌شود در منطقه «لنکران» جمهوری آذربایجان دیده شده است. رویشگاه سوسن چلچراغ در روستای داماش به مساحت ۴ هکتار تحت حفاظت قرار گرفته است. در تحقیقات اخیر محققان کشور رویشگاه جدیدی از این گونه نادر در روستای نوشای تنکابن استان مازندران شناسایی شده است.
در 13 آبان 98 دکتر حامد یوسف‌زاده، استاد یار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس در گفت‌وگو با ایسنا، «سوسن چلچراغ» را مروارید جنگل هیرکانی معرفی کرد و گفت:
این گل اولین گونه گیاهی اثر طبیعی-ملی ایران است که از زمان شناسایی اولین رویشگاه آن در منطقه «عمارلو»ی استان گیلان، حدود نیم قرن می‌گذرد. در گذشته تصور می‌شد که این رویشگاه شناسایی شده تنها رویشگاه باقی مانده از این‌گونه در شمال ایران باشد، اما خوشبختانه و در سالیان اخیر با آگاهی از اهمیت بوم‌شناختی این‌گونه و افزایش محققان حوزه علوم گیاهی، چندین رویشگاه جدید از این‌گونه در جنگل هیرکانی مورد شناسایی قرار گرفتند که از آن جمله می‌توان به منطقه داماش استان گیلان اشاره کرد.
یوسف‌زاده از شناسایی رویشگاه جدید سوسن چلچراغ خبر داد و یادآور شد: منطقه «دو هزار» تنکابن با درا بودن رودخانه پرآب، چشمه‌های انبوه و جنگل انبوه در دل صخره‌ها و مناطق کوهستانی پر شیب، مامن بسیاری از گونه‌های گیاهی دارویی به‌ویژه در ارتفاعات است که متاسفانه مطالعات چندانی در مورد تنوع گیاهی و وضعیت رویشگاهی آنها گزارش نشده است. با پیگیری‌هایی که با همکاری دکتر ایوب گلیچ بلد محلی و کارشناس جنگل، از بیش از ۵ سال گذشته انجام دادیم، درحال تحقیق روی این‌گونه هستیم و در این مطالعات در ییلاق «نوشا» واقع در ۲۵ کیلومتری جنوب غربی شهرستان «تنکابن» یک رویشگاه جدید شناسایی کردیم.
این محقق حوزه بوم‌شناسی مولکولی- تنوع زیستی همچنین گفت: متاسفانه در برخی از رویشگاه‌ها چون منطقه کلاردشت شاهد بودیم که از پایه‌های این‌گونه دچار بیماری و پژمردگی شدند و پیش از موعد، خشک شده‌اند که به‌نظر می‌رسد به نوعی بیماری قارچی مبتلا شده‌اند که نیاز به مطالعات بیشتر داریم.
بیشتر بخوانید: شناسایی رویشگاه جدید مروارید هیرکانی در مازندران