بحران مهاجرت

«مهاجرت» به‌معنی جابه‌جایی مردم از مکانی به مکان دیگر برای کار یا زندگی است. مردم برای دور شدن از عوامل نامساعد مانند جنگ، فقر، بیماری، بیکاری، بلایای طبیعی، ناامنی و... و یا بهره‌مندی از شرایط مساعد مانند امکانات بهداشتی، آموزشی، امنیت، درآمد بیشتر، مسکن مناسب‌تر و... مهاجرت می‌کنند.

انواع مهاجرت

مهاجرت از استان‌های مختلف و با شرایط جغرافیایی متفاوت، دارای  معانی متعددی است و نمی‌توان همه مهاجرت‌ها را با یک ملاک و معیار مقایسه و ارزیابی کرد، اما درباره تعدادی از استان‌های کشورمان از جمله خوزستان و سیستان‌و‌بلوچستان مولفه کم‌آبی و ریزگردها و طوفان‌ شن از عوامل اصلی مهاجرت به‌شمار می‌روند.

خوزستان؛ دست به گریبان با ریزگرد و کم‌آبی

استان خوزستان از یک طرف با خشکسالی و از طرف دیگر با بحران ریزگردها و پیامدهای آن روبه‌رو است.

حوضه آبریز کارون در شرایط کنونی از نظر میزان و کیفیت منابع آب در شرایط مناسبی قرار ندارد و با مشکلاتی چون خشکسالی، شوری و کمبود آب مواجه است. درحالی‌که پنج رودخانه پر آب کشور در خوزستان جریان دارد، مردم همچنان مجبورند برای تامین آب شرب خود دست به دامن آب‌های بسته‌بندی و فروشندگان دوره‌گرد شوند.

افت سطح آب‌های زیرزمینی، کاهش دبی رودخانه‌ها، قطعی برق در تاسیسات تامین آب و ناپایداری شبکه‌های توزیع برق را می‌توان از جمله تاثیرات تغییرات بارشی و خشک‌سالی در استان خوزستان دانست.

پدیده‌ای چون ریزگرد به‌عنوان یکی از گسترده‌ترین معضلات زیست‌محیطی کشور با تاثیر بر تمامی جنبه‌های بهداشتی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه، زندگی مردم به ویژه ساکنان خوزستان را مختل کرده و موجب بروز مشکلات اساسی در زندگی افراد و خدمات‌رسانی سازمان‌های مربوطه شده است. همین امر و نیاز افراد به تنفس هوایی عاری از گرد و غبار منجر به تشدید مهاجرت‌ها از این استان به استان‌های همجوار شده است.

بحران ریزگردها و تبعات ناشی از آن، خشکسالی، آب شرب ناسالم، گرمای شدید (به واسطه صنایع وابسته به نفت)، فقدان امکانات و عدم رسیدگی به مشکلات، وضعیت نامناسب عمران شهرها، از بين رفتن و خشك شدن تدريجي رودخانه‌‌هاي استان به خصوص كارون (به دلیل احداث سدهای متعدد در مسیر حرکت رود) و... روند مهاجرت از این استان را در طول دهه گذشته تشدید کرده ‌است.

120 روز شن مهمان نامهربان سیستان‌وبلوچستان

بادهای 120 روزه سیستان با همراهی شن و گردوخاک، علاوه بر اخلال در فعالیت‌های روزمره، سلامتی مردم را به‌خطر می‌اندازد.

خشکی تالاب جازموریان و تالاب بین‌المللی هامون که به عنوان کانون‌های کنترل شن‌های روان و ریزگردها در منطقه محسوب می‌شدند، سبب افزایش چشمگیر بیماری‌های تنفسی و چشمی در استان شده است. این تالاب‌ها علاوه بر تلطیف هوا، تامین‌کننده علوفه بالغ بر هزاران واحد دامی و اشتغال صدها خانوار صیاد قلمداد می‌شده است. علاوه‌براین، خشکسالی و عدم امکان فعالیت‌های کشاورزی و دامپروری پایدار در این استان و... باعث شده مردم این منطقه، مهاجرت به شهرها و استان‌های برخوردار را به ماندن در محل سکونت خود ترجیح دهند.

 مرکز آمار ایران، دو استان خوزستان و سیستان‌و‌بلوچستان را در گروه استان‌های با درصد بالای مهاجرفرست معرفی کرده است که در صورت تداوم این روند، تغییر ترکیب جمعیتی نگران‌کننده خواهد بود. کوچ نخبگان و سرمایه‌گذاران و خالی شدن این استان‌ها از نیروهای متخصص، آن‌ها را با چالش‌های متعددی روبه‌رو خواهد کرد.

دو استان‌ خوزستان و سیستان‌و‌بلوچستان با وجود منابع و صنایع عظیم نفت، گاز، پتروشیمی، رودخانه‌های خروشان، موقعیت راهبردی و ترانزیتی، جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی، صنایع دستی و... رنگ و بویی از توسعه ندارند.

بحران‌های زیست‌محیطی همچون خشکسالی، ریزگردها، طوفان‌های خاک و شن، عدم امکان فعالیت‌های زراعی و دامداری، تشدید و گسترش بیماری‌ها و... از عوامل تشدید مهاجرت و خالی شدن این دو استان از جمعیت است.

حل مشکلات این استان‌ها نیازمند یاری مردم، سازمان‌های مردم‌نهاد و دولت است. توسعه‌نیافتگی و تاخیر چندین ساله در این امر را با مدیریت بهینه و صحیح منابع آب با اقداماتی چون احیای تالاب‌ها و رودخانه‌ها، استفاده کارآمد از دستگاه‌های آب شیرین‌کن برای تامین آب شرب سالم و بهداشتی مورد نیاز مردم، کنترل و حل بحران ریزگردها با اقداماتی چون احیای نخلستان‌ها، کاشت گسترده درختان متناسب با اقلیم منطقه، مالچ‌پاشی، مکان‌یابی اصولی و صحیح احداث سد در مسیر رودخانه‌ها با کمترین آسیب به اکوسیستم منطقه و... می‌توان جبران کرد و دریچه‌های توسعه را به روی این استان‌ها گشود و جمعیتشان را حفظ کرد.

‌

بحران آب در ایران از یک سو و از سوی دیگر، عدم رونق مطلوب مناطق محروم یا کمتر توسعه یافته در بخش‌های غربی و جنوب شرقی کشور، سبب شده تا با پدیده‌ای به نام مهاجرت داخلی روبه‌رو باشیم. موضوع آب، بهداشت و اشتغال، سه مقوله مهمی است که در تسریع و تسهیل روند مهاجرت داخلی تاثیر زیادی دارد. از ‌این رو، لازم است دولت با برنامه‌ریزی صحیح، اقدامات کارسازی را در دستور کار قرار دهد تا مهاجرت داخلی به بحرانی برای کشور و به‌خصوص استان‌های مرزی تبدیل نشود.