♦ بررسی ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندارد و رعایت کلیه نکات ایمنی در یک آزمایشگاه در جهت حفاظت سلامت و ایمنی پرسنل و کاربرانی که از آزمایشگاه استفاده می‌کنند به‌ویژه در آزمایشگاه‌هایی که در مدارس راه‌اندازی می‌شود اهمیت ویژه‌ای دارد.
♦ یکی از مکان‌های مهم در هر مدرسه و دانشگاه، آزمایشگاه‌ها هستند.
♦ آزمایشگاه محلی برای انجام آزمایش‌های مختلف است و بسته به نوع آزمایشگاه فعالیت‌های متفاوتی در آن می‌توان انجام داد برای مثال فعالیت‌های مرتبط با آزمایشگاه شیمی با فعالیت‌های انجام شده در آزمایشگاه فیزیک متفاوت است و ازاین‌رو به تجهیزات و وسایل و روش‌های ایمنی متفاوتی نیاز دارد.
♦ اما تعدادی از مسائل وجود دارد که در هر آزمایشگاه صرف‌نظر از نوع آن برای رعایت نکات ایمنی باید انجام شود.
♦ برای راه‌اندازی آزمایشگاه باید در ابتدا به ساختار فیزیکی آن دقت کرد.
♦ زیرا معمولا در مدارس و دانشگاه‌ها نیاز به انجام کارگروهی است.
♦ طراحی سکوبندی آزمایشگاه و میزبندی آزمایشگاه باید به گونه‌ای صورت گیرد که شرایط انجام کارهای گروهی را فراهم نماید.
♦ تمامی ابزارها و تجهیزات پس از اتمام آزمایش به‌سادگی در جای خود قرار گیرند.
♦ توجه ویژه به فضا، دکوراسیون، کابینت‌بندی آزمایشگاه، مهندسی ساختمان و نیز طراحی سیستم سکوبندی آزمایشگاهی و میزهای کار آزمایشگاهی اهمیت بسیار زیادی در پیشبرد اهداف آزمایشگاه دارد.
♦ فضایی که باید برای آزمایشگاه درنظر گرفته شود باید از هر نظر مناسب باشد.
♦ دیده می‌شود که در برخی مدارس انبارهای تاریک را برای آزمایشگاه درنظر می‌گیرند که این کاملا اشتباه است و می‌تواند خطرات جبران‌ناپذیری را برجای بگذارد.
ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندارد را در این‌جا به‌صورت اجمالی بررسی می‌کنیم:
الف- فضای آزمايشگاه استاندارد
♦ برای یک آزمایشگاه استاندارد و ایمن باید فضای مناسبی درنظر گرفت.
♦ ابعاد فضا با توجه به تجهیزات آن مشخص می‌شود اما حداقل باید از ابعاد استاندارد و مشخصی پیروی نماید و فضاهای کوچک‌تر از حد استاندارد برای راه‌اندازی آزمایشگاه مناسب نیست.
♦ ارتفاع سقف آزمایشگاه نیز حداقل باید بین سه تا سه‌ونیم متر بوده و کمتر از مقدار استاندارد نیست.
♦ یک آزمایشگاه ایمن باید حداقل دو درب ورودی و دو درب خروجی داشته و محوطه درب‌ها باید به شعاع یک متر خالی بماند.
♦ باید محلی مناسب برای انبار مواد شیمیایی در آزمایشگاه درنظر گرفته شود.
♦ جهت تابش نور باید به گونه‌ای باشد که نور از سمت چپ به تخته یا وایت‌برد بتابد.
♦ سکوها و میزهای کار کاربران آزمایشگاه در ردیف‌های پنج‌تایی قرارمی‌گیرد که در وسط هرکدام از سینک آزمایشگاهی باید استفاده شود.
♦ ابعاد میزبندی آزمایشگاه نیز باید از ابعاد استاندارد آن با توجه به کاربری آزمایشگاه انتخاب شود.
♦ از ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندارد این است که میزهای کار آزمایشگاهی باید از روکش‌های ضد اسید یا سنگ گرانیت تهیه شوند تا در صورت استفاده از موادشیمیایی و اسیدی ازبین‌نروند و ظاهر زیبای خود را نیز از دست ندهند.
♦ محل مناسبی برای قراردادن تاسیسات مختلف در میزبندی آزمایشگاهی باید درنظر گرفته شود که شامل:
- • شیر آب
- • پریز برق
- • گاز شهری
- • و … است.
- ♦ زیر این میزها باید خالی بوده تا درصورت لزوم افراد بتوانند روی چهارپایه نشسته و بدون فشار واردشدن به مهره‌های کمر و گردن‌شان به‌راحتی کار کنند. زیرا به‌مرور زمان امکان بروز مشکلات زیر در کاربران به‌وجود می‌آید:
- • خستگی زودرس
- • آرتروز
- • خمیدگی ستون فقرات
- • و …
ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندارد
♦ پنجره‌ها باید از کف آزمایشگاه حداقل در فاصله 100 سانتی‌متر یا بیشتر قرار گیرند.
♦ پنجره‌ها نباید در سطح کمتر از یک پنجم کف آزمایشگاه قرار گیرند.
♦ نورپردازی آزمایشگاه از ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندارد است که باید به‌خوبی به آن توجه شود.
♦ روشنایی و نور از مهم‌ترین اصول و ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندارد است.
♦ برای تامین نور مورد نیاز از نورهای مصنوعی مثل لامپ‌های مهتابی استفاده شود.
♦ مقدار و میزان نور مصنوعی مورد استفاده باید به‌صورت استاندارد انتخاب شود؛ استفاده از نور طبیعی مزیت‌های بسیاری دارد که استفاده از نور مصنوعی و مصرف انرژی را کاهش داده و باعث می‌شود فضای آزمایشگاه کمتر گرم شود.
♦ دما در فضای آزمایشگاه از دیگر ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندارد است.
♦ دمای هوا در چنین محیط‌هایی معمولا 25 درجه سانتی‌گراد و رطوبت هوا نیز 65 درصد است؛ البته این مسئله در آزمایشگاه‌های مختلف می‌تواند متفاوت بوده و بسته به نوع کاربری آزمایشگاه ممکن است نیاز به دما یا رطوبت خاصی باشد.
♦ کف آزمایشگاه باید از متریالی انتخاب شود که به‌سادگی تمیز و نظافت شده و کف آن حتما باید کفشوی داشته باشد.
♦ در قسمتی از آزمایشگاه که از سینک آزمایشگاهی استفاده می‌شود می‌توان از صفحه‌های محافظ و مصالح غیرقابل نفوذ مثل پلاستیک‌های سخت یا گلازال استفاده کرد.
♦ پریزها باید دارای اتصال به زمین بوده و نصب فیوز ایمنی در شبکه توزیع برق آزمایشگاه از مهم‌ترین ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندارد است.
♦ میزکار آزمایشگاهی نیز باید مجهز به لوله‌های تاسیسات شامل انواع شیرآلات آزمایشگاهی اعم از آب، گاز، بخار در صورت نیاز و پریزهای برق است.
♦ لوله‌های فاضلاب در آزمایشگاه ایمن باید ضداسید و ضدچربی و از متریال ضد زنگ انتخاب شوند.
♦ رنگ سقف و دیوارها و پوشش داخلی فضای آزمایشگاه می‌تواند از رنگ‌های روشن مثل سفید، آبی کمرنگ، کرم روشن، سبز بسیار کمرنگ یا بژ مات انتخاب شود.
ب- ظرفيت مناسب از ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندارد
♦ از دیگر ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندارد ظرفیت و گنجایش مناسب آن است که فضای اصلی یک آزمایشگاه در ابتدا با توجه به امکانات و شرایط مورد نیاز برای انجام فعالیت‌های مختلف آزمایشگاهی سنجیده شود و معمولا بین 18 تا 20 نفر توصیه می‌شود.
♦ زیادبودن تعداد پرسنل در آزمایشگاه کنترل آن را مشکل‌تر می‌کند و ممکن است انجام فعالیت‌های آزمایشگاهی موردنظر به‌سختی صورت گیرد و فرصت انجام درست کارها برای کاربران فراهم نشود. این کار همچنین از بی‌نظمی و شلوغی زیاد نیز جلوگیری می‌کند.
♦ درصورتی‌که قصد دارید یک آزمایشگاه بزرگ و مجهز برای حداقل 30 تا 40 نفر کاربر را فراهم کنید باید بدانید که به تجهیزات و بودجه بسیار بیشتری نیاز خواهید داشت.
پس برای راه‌اندازی آزمایشگاه با ظرفیت دلخواه باید به:
♦ نوع فعالیت فضای آزمایشگاه و میزان بودجه و هزینه راه‌اندازی آزمایشگاه دقت نمایید.
پ- امكانات و ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندارد
♦ از دیگر ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندارد امکانات آن است.
♦ برای قراردادن وسایل کار و تجهیزات آزمایشگاهی نیاز به قفسه‌بندی و کابینت آزمایشگاهی است تا بتوان به‌صورت منظم و ایمن و وسایل کار را قرارداد.
♦ از مهم‌ترین نیازهای یک آزمایشگاه استاندارد تجهیزات و امکانات آن است که می‌توان به: کمد نگهداری مواد شیمیایی، کمد آزمایشگاهی برای متریال‌های مختلف و انواع قفسه‌های آزمایشگاهی کمد ضد اشتعال و قفسه‌های قفل‌دار برای نگهداری از مواد خطرناک، سمی و اشتعال‌زا.
♦ کپسول آتش‌نشانی، سطل شن
♦ شیرآلات آزمایشگاهی، دوش و چشم‌شوی آزمایشگاهی
♦ جعبه کمک‌های اولیه
♦ قفسه و فایل برای نگهداری از کتاب‌ها، گزارشات، جداول و مدل‌ها
♦ فایل مخصوص برای نگهداری وسایل ایمنی شامل دستکش، عینک و …
♦ کمد نگهداری لباس و روپوش‌های آزمایشگاه و وسایل شخصی پرسنل
♦ هود آزمایشگاه و فن آزمایشگاهی برای تهویه هوا و خروج دود و بخارهای سمی ناشی از فعالیت‌های مختلف
♦ میز توزین برای انجام فعالیت‌های بسیار دقیق
♦ کار در آزمایشگاه به‌شدت وابسته به مواد، وسایل و دستگاه است.
کارکنان آزمایشگاه به‌طور مستقیم با آلودگی‌های میکروبی و ویروسی درگیر بوده و در شرایط سخت کار می‌کنند