یک استاد ماهی‌شناس با اشاره به آمار رسمی صید سالانه ۱۰هزارتن کوسه‌ماهی در آب‌های ایران از لزوم تدوین برنامه اقدام ملی برای حفظ این‌گونه ارزشمند سخن گفت.
کوسه‌ماهیان از رده ماهیان غضروفی‌اند که قدمت پیدایش آن‌ها بر روی زمین به حدود ۴۰۰ میلیون سال قبل بازمی‌گردد و بیش از ۴۵۰ گونه زنده از آن‌ها تابه‌حال توصیف‌شده است.
۴۶ گونه کوسه‌ماهی در آب‌های ایران زندگی می‌کنند
کوسه‌ماهیان مدت‌های طولانی از نظر انسان به‌عنوان موجودات کم‌ارزش به‌حساب آمده‌اند اما به‌واقع این‌طور نیست. بیشتر آن‌ها شکارچیانی هستند که از بی‌مهرگان بزرگ و ماهیان تغذیه می‌کنند و بدین‌سبب نقش اساسی در حفظ زنجیره غذایی و تعادل‌زیستی در دریا را ایفا می‌کنند.
صابر وطن‌دوست، عضو هیات علمی دانشگاه و نایب‌رئیس انجمن ماهی‌شناسی ایران، با اشاره به اینکه کوسه‌ماهیان ایران در آب‌های جنوبی کشورمان (خلیج‌فارس و دریای عمان) پراکنش دارند و برطبق بررسی‌های محققین اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) حدود ۴۶ گونه از آن‌ها در آب‌های کشورمان گزارش‌شده‌اند. گفت: متاسفانه کوسه‌ها از گذشته نه‌چندان دور به‌علت سودجویی استفاده از گوشت، روغن سرشار از ویتامین، باله‌ها، پوست، دندان‌ها و به‌‌دلیل ذهنیت، شناخت نادرست و وحشت بی‌مورد که از این حیوان وجود دارد مورد هجوم بی‌رحمانه بشر قرارگرفته‌اند.
۱۳ گونه از کوسه‌ماهیان ایرانی در لیست گونه‌های در معرض انقراض
وی افزود: این مسئله موجب کاهش ذخایر این آبزیان ارزشمند را موجب شده است، به‌طوری‌که هم‌اکنون در لیست سرخ IUCN 13 گونه از کوسه‌ماهیان آب‌های کشورمان در طبقه در معرض خطر انقراض (Endangered) و ۴ گونه در طبقه به‌شدت در معرض خطر انقراض(Critically Endangered) دسته‌بندی‌شده‌اند.
گزارشی از حمله کوسه‌های ایرانی به انسان وجود ندارد
نایب‌رئیس انجمن ماهی‌شناسی ایران ۴گونه در معرض خطر انقراض را برشمرد و گفت: چهارگونه کوسه به‌شدت در معرض خطر انقراض ایران عبارت‌اند از: کوسه باله سفید اقیانوسی، ببر کوسه شنی، کوسه سرچکشی سر پهن و کوسه پوندی چری. هرچند در آب‌های کشورمان گونه‌هایی از کوسه‌ها مانند: کوسه ببری و گاو کوسه وجود دارند که گزارش حمله به انسان از طرف آن‌ها در سایر نقاط دنیا وجود دارد ولی طی دهه‌های گذشته گزارش مستندی از حمله کوسه‌ماهیان به انسان در آب‌های کشورمان وجود ندارد.
تقاضای باله کوسه، بلای جانشان شده
وطن‌دوست با اشاره به اینکه تقریبا ۲۵درصد کوسه‌ماهیان دنیا در معرض خطر انقراض قرار دارند و در دهه‌های اخیر جمعیت برخی از کوسه‌ها بیش از ۹۰درصد کاهش داشته است که مهم‌ترین دلیل آن صید بی‌رویه می‌باشد. اظهار داشت: تقاضا برای استفاده از اعضای بدن کوسه‌ها به‌خصوص باله‌ها موجب رونق صید این ماهیان و درنتیجه کاهش ذخایر آن‌ها شده است.
وی ادامه داد: میزان زادآوری کوسه‌ماهیان کم است و سن بلوغشان نیز بالا، فشار صیادی بر روی ذخایر این ماهیان خسارات جبران‌ناپذیری را موجب می‌شود.
سالانه ۱۰هزارتن کوسه‌ماهی در آب‌های ایران صید می‌شود
این استاد دانشگاه با ابراز تاسف از اینکه در کشور ما نیز سالانه بیش از ده هزارتن از کوسه‌ماهیان طبق آمار رسمی صید می‌شوند بیان داشت: هرچند که کوسه‌ماهیان صیدشده در آب‌های کشورمان به‌عنوان صید جنبی یا صید ضمنی شکار می‌شوند و عموما به‌عنوان صید هدف نیستند اما همین میزان از صید بر ذخایر شکننده این ماهیان ارزشمند تثیر منفی به‌سزایی دارد.
به گفته این کارشناس این‌گونه ارزشمند به‌عنوان شکارچیان راس هرم غذایی، با حفظ گونه‌های زیرین در زنجیره غذایی نقش مهمی در اکوسیستم دارند و به‌عنوان شاخصی برای سلامتی اقیانوس‌ها عمل می‌کنند. آن‌ها به ازبین‌بردن افراد ضعیف و بیمار و همچنین حفظ تعادل با رقبا کمک می‌کنند تا از تنوع گونه‌ها اطمینان حاصل شود.
کوسه‌ها حافظ حیات دریایی هستند
وطن‌دوست خاطرنشان کرد: کوسه‌ماهی‌ها به‌عنوان شکارچیان، زیستگاه مکانی طعمه خود را تغییر می‌دهند، که باعث تغییر استراتژی تغذیه و رژیم‌های غذایی گونه‌های دیگر می‌شود. از طریق کنترل‌های مکانی و فراوانی، کوسه‌ها به‌طور غیرمستقیم زیستگاه‌های صخره‌های دریایی و مرجان‌ها را حفظ می‌کنند. ازبین‌رفتن کوسه‌ها منجر به کاهش صخره‌های مرجانی، علفزارهای دریایی و ازبین‌رفتن ماهیگیری تجاری خواهد شد.
نایب‌رئیس انجمن ماهی‌شناسی ایران بابیان اینکه با بیرون آوردن کوسه‌ها از اکوسیستم صخره مرجانی، ماهی‌های شکارچی بزرگ‌تر مانند هامورها، به‌وفور افزوده می‌شوند و از گیاه‌خواران تغذیه می‌کنند، گفت: با داشتن گیاه‌خواران کمتر، ماکرو جلبک‌ها گسترش می‌یابند و بر بقای سیستم صخره تاثیر می‌گذارد.
وی افزود: با توجه به نقش کوسه‌ماهیان در سلامت اکوسیستم‌های دریایی لزوم حفظ ذخایر این گونه‌های ارزشمند بیش‌ازپیش احساس می‌شود.
وطن‌دوست با اشاره به اینکه سازمان‌های مرتبط باید با برنامه‌ریزی مناسب و به‌کارگیری همه پتانسیل‌های موجود در کشور و منطقه باید در این مسیر گام بردارند. گفت: ازآن‌جایی‌که مهم‌ترین تهدیدات آن‌ها صید و صیادی است ازاین‌رو سازمان‌های مربوطه باید تدابیر نظارتی و تغییر در نحوه صید و مدیریت قوی‌تر، صید غیرمسئولانه و ضمنی این‌گونه‌ها را کنترل کنند.
لزوم تدوین برنامه حفاظتی کوسه‌ماهی از سوی یک مرجع بی‌طرف
وی مهم‌ترین گام در راستای حفاظت از این ماهیان باارزش را تدوین برنامه اقدام ملی حفاظت از کوسه‌ماهیان خواند و ابراز داشت: که در این برنامه نقش هرکدام از نهادها و سازمان‌ها مشخص‌شده و سایر اضلاع مثلث حفاظتی که جوامع محلی، بهره‌برداران، ذی‌نفعان و محققین، پژوهشگران هستند نیز در این موضوع دخیل خواهند شد.
وطن‌دوست خاطرنشان کرد: تدوین این برنامه توسط یک مرجع بی‌طرف مانند انجمن علمی ماهی‌شناسی کشور که مجمعی از متخصصین صاحب‌نظر دانشگاه‌ها و مراکز علمی پژوهشی کشور هستند می‌تواند اقدام موثری در راستای حفاظت از این ماهیان باارزش باشد.
منبع: حکیم مهر