برنجکاری یکی از مهم‌ترین فعالیت کشاورزی در مازندران و منبع مهم درآمد شالیکاران استان است. مازندران با تولید بیش از یک میلیون تن برنج سفید، ۴۲درصد نیاز کشور را تامین می‌کند. بی‌توجهی به زمان مناسب کشت دوم برنج در مازندران در کنار جدی‌نگرفتن توصیه‌های پیشگیرانه کارشناسان سبب طغیان آفت کرم ساقه‌خوار نسل سوم و چهارم در شالیزارهای استان شده است، وضعیتی که افزایش مصرف سموم و نگرانی از پیامدهای آن را درپی داشته است.
کشت دوم برنج طی یک دهه اخیر در مازندران رونق یافت و به روش ثابتی برای افزایش درآمد برخی کشاورزان تبدیل شده است، ولی نگاه افراطی به این روش بدون توجه به خط قرمزهای تعیین شده از سوی کارشناسان هر ساله تبعاتی را درپی دارد که طغیان آفت کرم ساقه‌خوار نسل سوم و چهارم در سال جاری از جمله آن است. پارسال نیز سرمای زودرس شهریور ماه کشت دوم برنج مازندران را در معرض تهدید قرارداده، بخشی از شالیزارها را بی‌ثمر گذاشته بود ولی بااین‌وجود و به‌رغم هشدار رسمی جهاد کشاورزی مازندران و مرکز تحقیقات برنج ایران مستقر در آمل، امسال نیز بسیاری از شالیکاران به‌توصیه‌های کارشناسان بی‌توجهی کردند تا این روزها مجبور شوند چند برابر نیاز معمول شالیزار سموم مختلف خریداری کرده و مصرف کنند، درحالی‌که نتیجه بخشی این کار هم با تردید مواجه شده است.
طبق اظهارات رسمی کارشناسان موسسه تحقیقات برنج ایران و همچنین مدیریت حفظ نباتات جهاد کشاورزی مازندران، کرم ساقه‌خوار نسل اول و دوم که برای کشت نخست برنج تهدید محسوب می‌شود، با عملی‌کردن توصیه‌های کارشناسان ازسوی کشاورزان نظیر شخم زمستانه و ازبین‌بردن علف‌های هرز کنار مزرعه طی چند سال گذشته نه تنها به مرحله طغیان نرسید ، بلکه حتی مصرف سم دیازینون و گرانوله نیز در این مدت به‌شدت کاهش یافت به‌طوری که امسال مصرف این سم تا ۵۰درصد در اراضی استان کمتر گزارش شده است.
_7.jpg?ver=2020-09-05-155244-653)
آمار رسمی سازمان جهاد کشاورزی مازندران نشان می‌دهد که امسال ۲۱۴ هزار و ۳۰۰ هکتار از زمین‌های استان زیرکشت اول برنج رفته و تاکنون بیش از ۹۰درصد محصول نیز برداشت شد و همزمان بیش از ۵۰ هزار هکتار از همین اراضی که عمده آن درحوزه آبریز هراز واقع است به روش نشای مجدد زیرکشت دوم رفت. با اینکه سطح زیر کشت نشای مجدد کمتر از یک چهارم از سطح زیر کشت اول است، ولی گزارش‌های رسمی سم‌فروشان و جهاد کشاورزی و همچنین مشاهدات عینی خبرنگار ایرنا نشان می‌دهد که مصرف سم علیه کرم ساقه‌خوار در این اراضی تا ۲ برابر بیشتر از کل میزان مصرف کشت اول بوده است.
کشت دوم برنج در مازندران به دو روش پرورش ساقه و نشاء مجدد انجام می‌شود ولی برای هر دو روش علاوه‌بر وجود آب کافی، شرایط آبوهوایی مناسب و گرمای تابستانی مهم تلقی می‌شود، موضوعی که امسال نیز همانند سال گذشته مورد بی‌توجهی قرار گرفته است.
جهاد کشاورزی مازندران و مرکز تحقیقات برنج امسال هم مانند سال گذشته بیستم ماه مرداد را پایان زمان کشت دوم برنج اعلام کردند، ولی مشاهدات عینی نشان می‌دهد که بسیاری از کشاورزان این خط قرمز را تنها به‌خاطر فراوانی آب و بدون توجه به وضعیت آبوهوایی و انجام اقدامات پیشگیرانه علیه آفت کرم ساقه‌خوار نادیده گرفته‌اند.
ازنظر کارشناسی شرائط آبوهوایی گرم تابستان و تداوم آن در نخستین ماه از فصل پاییز برای به‌بارنشتن خوشه‌های برنج کشت دوم ضروری است، ضمن این که کشاورزان باید نسبت به طغیان کرم ساقه‌خوار نسل سوم و چهارم هم هوشیار بوده و اقدامات پیشگیرانه لازم را انجام دهند.
طبق آمار رسمی جهاد کشاورزی مازندران پارسال حدود ۱۰۵هزار هکتار از زمین‌های شالیزاری استان به دو روش پرورش ساقه یا دونوچ و نشاء دوباره زیر کشت رفته بود و امسال هم پیش‌بینی‌‌ها فراتر از سال گذشته است.
کشت دوم برنج به روش نشاء مجدد همانند کشت اول نیازمند صرف هزینه‌های شخم و شیار، دستمزد نشاکاری، آبیاری و سمپاشی و دیگر کارهای ضروری برای نگهداری است ولی امسال تاکنون هزینه‌ها برای تهیه سموم و کم‌اثربودن آن در ازبین‌بردن آفت کرم ساقه‌خوار هزینه اضافی زیادی را به کشاورزان تحمیل کرده است.
سمپاشی‌های کم اثر
اینکه شرایط و میزبانی تخم‌ریزی نسل اول و دوم کرم ساقه‌خوار از سطح حدود ۲۱۵ هزار هکتار به کمتر از ۵۰ هزار هکتار برسد و امروز کشاورزان شاهد طغیان این آفت در اراضی شالیزاری استان باشند به‌گونه‌ای که حتی سمپاشی‌های مداوم هم تاثیری نداشته باشد، امری دور از انتظار نیست، اما نکته‌ای که مهم است علاوه‌بر خطرپذیری و ضرر قابل‌توجه کشاورزان؛ ضریب ماندگاری سموم باقی مانده در محصول و افزایش آلودگی خاک بسیار نگران‌کننده است.
کارشناسان حفظ نباتات در مازندران توسعه کشت دوباره برنج را به‌لحاظ فنی اصلا توصیه نمی‌کنند، اما درعین‌حال می‌گویند بی‌توجهی کشاورزان در مدیریت خزانه‌گیری برای کشت دوم سبب شد تا ضریب آسیب‌پذیری در اثر طغیان آفت کرم ساقه‌خوار برنج چندین برابر شود.
مهرداد طبری، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات برنج کشور مستقر در آمل گفت: رطوبت مناسب و نشاء سبز همواره از عوامل مهم تداوم نسل کرم ساقه‌خوار در شالیزارها است و امسال به‌دلیل وجود آب بیشتر و افزایش قابل‌توجه نشاکاری مجدد، شاهد طغیان این آفت در شالیزارهای استان مازندران هستیم.
وی با بیان اینکه تا ۷۰درصد نسل سوم کرم ساقه‌خوار در زمان خزانه‌گیری مجدد برای کشت دوم قابل مهار و مدیریت بوده است، توضیح داد: بی‌توجهی کشاورزان در مدیریت خزانه‌گیری به‌ویژه نکشیدن توری روی خزانه با هدف جلوگیری از تخم‌ریزی پروانه‌های نسل دوم کرم ساقه‌خوار روی بوته نشاء سبب شد تا با انتقال بوته نشا به زمین اصلی شاهد طغیان این آفت باشیم.
طبری درعین‌حال به اهمیت سمپاشی صحیح و مدیریت در مبارزه با آفت کرم ساقه‌خوار اشاره کرد و بیان داشت: اگر مقدار سم، زمان سمپاشی و اصل بودن سم موردتوجه قرار بگیرد، می‌توان محصول شالی را از حمله این آفت نجات داد. مهیا نبودن شرایط لازم از جمله کشت هماهنگ، ارقام یکسان، تسطیح و یکپارچه‌سازی زمین‌های شالیزاری و از همه مهم‌تر پایین‌بودن سرانه زمین سبب شده است تا همواره شاهد حضور کرم ساقه‌خوار بالغ، نابالغ و پروانه در یک منطقه باشیم و در نتیجه سم‌پاشی‌ها هم کارایی لازم را ندارند.
سیروس خدابخشی، یک کشاورز شالیکار از آمل با بیان اینکه نشای مجدد را در حدود یک هکتار انجام داد ولی پس از گذشت ۲۰ روز اکنون کرم ساقه‌خوار به جان نشای سرسبز افتاده است، گفت: تا کنون دوبار سمپاشی کردم اما همچنان نشاء در معرض آفت قرار دارد. متاسفانه هر یک از شالیکاران با فاصله سه تا ۱۰ روز نشای مجدد را انجام دادند و این کار سبب شد تا کرم ساقه‌خوار به‌راحتی از یک زمین به زمین دیگر منتقل شود و درواقع به‌دلیل عدم سمپاشی همزمان، مبارزه کارایی لازم را ندارد.
این کشاورز با اظهار اینکه در زمان کشت نخست فقط یکبار و حتی با مقدار کم و برای پیشگیری علیه کرم ساقه‌خوار نسل اول و دم سمپاشی کرده بود، گفت: هزینه‌های کشت دوم در زمینه تهیه بذر و خزانه‌گیری، شخم و شیار، دستمزد نشاکاری و تهیه نهاده‌ها شامل کود و سم برایم ۲ برابر کشت اول تمام شده است اما با همه این هزینه‌ها حمله کرم ساقه‌خوار مهار نشده است و نگرانم که نتوانم محصولی برداشت کنم.
بازار پر رونق سم‌فروشی
یحیی موسوی، مسئول یکی از فروشگاه‌های سموم کشاورزی در منطقه لاله‌آباد بابل هم با بیان اینکه شمار زیادی از شالیکاران در یک بازه زمانی کمتر از یک ماهه اخیر ۲ تا سه‌بار سم دیازینون تهیه کرده‌اند، گفت: طغیان کرم ساقه‌خوار سبب شد تا شالیکاران در فاصله کم اقدام به سمپاشی چندباره کنند. ازآن‌جایی‌که شالیکاران هزینه هنگفت شخم و شیار و دستمزد نشاکاری را متقبل شدند، اکنون در هر شرائطی می‌خواهند محصول‌شان به‌ثمر بنشیند و به‌همین‌دلیل هم مبارزه شیمیایی تنها راهی است که برایشان باقی مانده است و مجبورند بابتش هزینه کنند. قیمت تقریبا مناسب برنج در سال جاری و وجود آب فراوان سبب شد تا انگیزه شالیکاران به کشت دوم چند برابر شود و باوجوداینکه قیمت سم نسبت به زمان کشت اول ۳۰ تا ۴۰درصد افزایش یافته است، اما باز هم کشاورز به‌راحتی هزینه خرید سم را متقبل شده و در صدد نجات محصول خود است.
عبدالرحمان زاغی، مدیر حفظ و نباتات جهاد کشاورزی مازندران با تایید طغیان نسل سوم و چهارم کرم ساقه‌خوار، گفت: اینکه این آفات در زمین‌هایی که سرسبز و زمینه مساعدتری برای تخم‌ریزی داشته باشند، طغیان کند، امری طبیعی و نشانگر بی‌توجهی کشاورزان به توصیه‌های کارشناسان است. بارها هشدارهای لازم نسبت به لزوم رعایت تقویم زراعی برای کشت دوم به کشاورزان ارائه شده است ولی مورد کم‌توجهی قرار گرفته و امروز شالیزارهایی که از بیستم مرداد به بعد زیر کشت دوم برنج به روش نشای مجدد رفته است، مورد حمله آفت کرم ساقه‌خوار قرار گرفته است.
وی توضیح داد: به‌هرحال آفت برای ماندگاری نسل خود و برخورداری از غذای مناسب روی گیاه سبز و سالم تخم‌ریزی می‌کند و به‌طور یقین زمین‌هایی که دیرتر نشاء شدند، شرائط بسیار مناسبی برای آفت کرم ساقه‌خوار دارند.
مدیر حفظ نباتات جهاد کشاورزی مازندران با اعلام اینکه مبارزه شیمیایی علیه این آفت سخت است و حتی سمپاشی چندباره نیز جواب‌گو نخواهد بود، گفت: سمپاشی بیش‌ازحد باتوجه به قیمت بالای سموم علاوه‌بر افزایش هزینه تولید، آفت را مقاوم می‌کند و خطر زیست‌محیطی جدی دارد.
وی تصریح کرد: اینکه گفته شود طغیان نسل سوم و چهارم کشت اول سال آینده را به‌مخاطره می‌اندازد و به‌همین‌خاطر هم برخی از کشاورزان تمایل بیشتری به استفاده از سموم برای ازبین‌بردن آن دارند، صحیح نیست، چراکه کرم ساقه‌خوار به‌شدت در سرما آسیب‌پذیر می‌شود و سرمای زمستان و انجام شخم و شیار زمستانه این آفت را ازبین‌می‌برد.
این کارشناس حفظ نباتات درمورد افزایش مصرف سم و خطر ماندگاری سم روی محصول برنج نیز گفت: اگر کشاورزان مقدار سم و دوره کارنس را رعایت کنند، باقیمانده سم روی برنج معنی ندارد و درواقع برنج تولیدی کشت دوم نیز سالم و عاری از سم است، اما به‌هرحال این خطر دور از انتظار نیست.
منبع: ایرنا